इच्छापत्र केले नसेल तर काय करावे?

नेहा पाठकप्रश्न १ ः माझ्या पतीचे अकस्मात निधन झाले. त्यांनी इच्छापत्र केले नव्हते. त्यांच्या मालकीच्या काही मालमत्ता आणि काही गुंतवणुकी आहेत. त्यांच्या आईची स्वतःची मालमत्ता असूनही ती मुलाच्या मालमत्तेत वाटा मागत आहे. तिचा दावा वैध आहे का?.उत्तर : आम्ही असे गृहीत धरले आहे, की तुमचे पती हिंदू होते, त्यांच्या मालमत्तेत इतर कुणाही व्यक्तीचा हक्क किंवा रस नव्हता आणि त्या मालमत्तेचे ते एकमेव मालक होते; तसेच ती मालमत्ता त्यांची स्वकष्टार्जित किंवा स्वनिर्मित होती. हिंदू वारसा कायदा १९५६ नुसार एखादा पुरुष इच्छापत्र न करता मरण पावतो तेव्हा त्याबाबत पुरुषांबाबतचा सर्वसाधारण वारस नियम लागू पडतो. त्यात म्हटले आहे, की मृत्युपत्र न करता मरण पावलेल्या हिंदू पुरुषाची मालमत्ता या भागातील पुढील तरतुदीनुसार सुपूर्द केली जावी- अ) प्रथम अधिसूचीच्या वर्ग १ मध्ये निश्चित केलेल्या नातलग वारसांकडे, ब) जर वारस नसतील तर वर्ग २ मध्ये निश्चित केलेल्या नातलगांकडे, क) या दोन्ही वर्गातील वारस नसतील तर मृताच्या पितृबांधव नातलगांकडे आणि ड) तसे नातलग नसतील तर मृताचे मातृबांधव किंवा सजातीय यांच्याकडे वर्ग १ मध्ये कायदेशीर वारस (जे हयात असतील ते) येतात, ज्यांमध्ये आई, पत्नी, मुले, अकाली निधन झालेल्या मुलाची विधवा पत्नी यांचा समावेश होतो..जर मृत पुरुषाने इच्छापत्र केले नसेल तर सक्षम दिवाणी न्यायालयाकडून वारसा प्रमाणपत्र/कायदेशीर वारस प्रमाणपत्र मिळवता येते. वारसा प्रमाणपत्र म्हणजे असा दस्तावेज जो मृत्यूपत्र न करता मरण पावलेल्याच्या कायदेशीर वारसांना त्याच्या मालमत्तेत वारस ठरण्याचा हक्क देतो. तुमच्या पतीच्या आईची स्वतःची मालमत्ता असली तरी तिचा तुमच्या दिवंगत पतीच्या मालमत्तेत वाटा मागण्याचा दावा वरील कायदेशीर तरतुदींनुसार वैध ठरतो. कायदे आणि त्यांचे अन्वयार्थ वेगवेगळे असू शकतात म्हणून तुम्ही एखाद्या तज्ज्ञ वकिलाकडून या स्थितीतील तुमचे हक्क व जबाबदाऱ्या पूर्णपणे समजून घ्या..कुटुंबासमवेत एकत्र बसून चर्चेने एकमत ठरवण्याचा सल्लाही एखादा तुम्हाला देईल. तो व्यवहार्य आणि विरोध कमी करणारा दृष्टिकोन ठरु शकतो. अर्थात अशा चर्चांमध्येही कायदेविषयक व्यावसायिकाला सहभागी करुन घेणे हितावह ठरेल, जेणेकरुन प्रत्येकाच्या हक्कांचे संरक्षण होईल आणि काही करार झालाच तर तो कायदेशीररीत्या वैध व बंधनकारक असेल. कायदेतज्ज्ञाचा सल्ला तुमच्यापुढील विशिष्ट परिस्थिती आणि लागू पडणाऱ्या कायद्यांच्या आधारे सर्वोत्तम, श्रेयस्कर कृती कोणती असेल, याबाबतही स्पष्टता करु शकेल..प्रश्न २ ः मी ५४ वर्षांचा आहे आणि माझ्या कुटुंबात माझी आई, पत्नी व एक मुलगा आहे. माझी आई शेजारच्या घरात राहते, ज्याचा मालक मी आहे. माझ्याकडे राहत्या जागेखेरीज इतरही मालमत्ता, काही गुंतवणुका, पीपीएफ आधी आहे. मला इच्छापत्र करायचे आहे. मला माझ्या सर्व मालमत्ता माझ्या पत्नीकडे जाव्यात, अशी इच्छा आहे. जर ती माझ्याआधी निधन पावली तर माझ्या मृत्यूनंतर त्या मालमत्ता मुलाकडे जाव्यात, अशीही माझी इच्छा आहे. अर्थात माझ्या आईने ती सध्या राहात असलेल्या माझ्या सदनिकेत हयातभर आनंदाने राहावे आणि तिच्या मृत्यूनंतर ती सदनिका माझ्या मुलाकडे जावी, असे मला वाटते. मी हे कसे साधू शकेन?.उत्तर : तुमच्या शंकेवरुन तुम्ही हिंदू असून तुम्ही तुमच्या मालमत्तेचे एकमेव मालक आहात आणि त्यात इतर कुणाही व्यक्तीचा हक्क अथवा रस नाही, तसेच तुमच्या मालमत्ता स्वकष्टार्जित व स्वयंनिर्मितअसे मी गृहित धरते. तुमचे निधन आईच्या अगोदर झाले तर तिला तिच्या हयातभर शेजारच्या सदनिकेत राहण्याचा हक्क असावा, असे तुम्हाला वाटते आणि हे साध्य करण्यासाठी तुम्ही उपाय शोधत आहात. यासारख्या स्थितीत अ) पहिला पर्याय म्हणजे इच्छापत्र बनवणे. तुम्ही तुमच्या सर्व मालमत्तांसाठी इच्छापत्राचा मसुदा बनवू शकता, केवळ एखादी मालमत्ता वेगळी राखून नव्हे. इच्छापत्र बनवताना तुम्हाला तुमचे नाव, वय, पत्ता, पॅन, आधार, तुमच्या इच्छापत्रामुळे लाभ होणाऱ्या व्यक्तींचा तपशील (नाव, वय, पत्ता, तुमच्याशी नाते), तुमच्या मालमत्तांचा तपशील (मालमत्तेचा पत्ता, बँक खाते क्रमांक, गुंतवणुका आदी) असा तपशील नमूद करावा लागेल. तुमचे निधन झाल्यास कुठल्या मालमत्ता कुणाला मिळाव्यात हे तुम्ही इच्छापत्रात निश्चित नमूद करावे. तुमची आई ज्या सदनिकेत राहात आहे, तिचा विशिष्ट व निश्चित उल्लेख तुम्ही इच्छापत्रात करावा व ‘लाईफ इंटरेस्ट’ असे पोटकलम त्यात समाविष्ट करावे, ज्यायोगे तुम्ही तुमच्या आईसाठी त्या मालमत्तेत आजीवन हितसंबंध निर्माण कराल. या पोटकलमाद्वारे असे सुस्पष्ट निश्चित व्हावे, की तुमच्या आईने त्या मालमत्तेत तिच्या हयातभर राहावे आणि आनंद घ्यावा, अशी तुमची इच्छा आहे. ज्या मालमत्तेवर असा ‘लाईफ इंटरेस्ट’ बनवला जातो ती तुमची आई हयात असेपर्यंत इतर कुणालाही कुठल्याही मार्गाने विकता येत नाही, गहाण ठेवता येत नाही किंवा वेगळी करता येत नाही. अशा रीतीने तुमच्या आईला कोणतीही गुंतागुंत निर्माण न होता त्या मालमत्तेचा हयातभर उपभोग घेता येईल. इच्छापत्रावर ते बनवल्याची तारीख व तुमची सही असली पाहिजे; तसेच ते किमान दोन साक्षीदारांनी (प्राधान्याने तुमच्यापेक्षा कमी वयाचे) साक्षांकित केले पाहिजे. इच्छापत्राची अंमलबजावणी करणाऱ्याची नेमणूक करा आणि या दस्तावेजची नोंदणी करा. (हे ऐच्छिक आहे.) ब) दुसरा पर्याय म्हणजे प्रायव्हेट फॅमिली ट्रस्ट (खासगी कुटुंब विश्वस्तनिधी) निर्माण करणे..अर्थात तुम्हाला तुमची मालमत्ता या ट्रस्टकडे हस्तांतर करावी लागेल आणि त्यासाठी मुद्रांकशुल्क भरावे लागेल, जे बाजारभावाने आकारले जाईल किंवा तुम्ही तुमच्या इच्छापत्रात अशीही तरतूद करु शकता, की तुमची मालमत्ता तुमच्या मृत्युनंतर अशा प्रायव्हेट ट्रस्टकडे जाईल. अशा ट्रस्टला तुम्ही आधीच स्पष्ट सूचना दिल्यास तो तुमच्या आईला तिच्या हयातभर ती मालमत्ता उपभोगण्याचा हक्क देऊ शकतो आणि तिच्या निधनानंतर त्या मालमत्तेचा लाभ तुमची पत्नी अथवा मुलगा यांना मिळू शकतो. प्रायव्हेट ट्रस्ट हे योग्य वारसा योजनेची खातरजमा करणारे कार्यक्षम साधन असून, त्याने हस्तांतर/लाभ शाबित करण्याची गरज नसते. त्यामुळे न्यायालयात जाण्यातील वेळ व पैसा वाचतो. एखाद्याने केवळ विशिष्ट व्यक्तीला फायदा मिळण्याचाच नव्हे, तर अन्य कौटुंबिक उद्दिष्टांचाही विचार करावा. उदाहरणार्थ, वादविवादापासून संरक्षण, घटस्फोट अथवा विभक्त होण्यापासून कौटुंबिक मालमत्ता सुरक्षित राखणे किंवा मालमत्तांचे एकत्रीकरण आदी. तुम्ही एकतर इच्छापत्र बनवणे किंवा ट्रस्ट बनवणे यातून तुमच्या सोईचा पर्याय निवडू शकता. मात्र तुमची मालमत्ता, लाभार्थी अथवा इतर परिस्थिती यातील बदल प्रतिबिंबित करण्यासाठी तुम्ही तुमचे इच्छापत्र ठराविक काळाने अद्ययावत करत जा, हे लक्षात असू द्या.(लेखिका मोतीलाल ओसवाल प्रायव्हेट वेल्थ येथे ट्रस्ट अँड इस्टेट प्लॅनिंग विभागप्रमुख आहेत.).ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

इच्छापत्र केले नसेल तर काय करावे?

Related Stories