बाबीर यात्रेमध्ये घोंगडीला बाजारपेठ

कळस - रुई (ता. इंदापूर) येथील बाबीर यात्रेमध्ये हक्काची बाजारपेठ असलेल्या घोंगडी विक्रेत्यांनी यंदाही हजेरी लावली. यात्रेतील घोंगडी विक्रेत्यांच्या पेठेमध्ये स्थानिकांबरोबर विविध ठिकाणांहून यंदा शंभराहून अधिक विक्रेते दाखल झाले होते. यात्रा काळात सुमारे सात हजारांहून अधिक घोंगडी नगांची विक्री झाली. 

सध्या बाजारात यंत्रमागावरील घोंगड्या दाखल झाल्या आहेत. तरीही पारंपरिक घोंगडी व्यवसाय अजूनही टिकून आहे. थंडीची चाहूल लागताच सुरू झालेल्या यात्रा-जत्रांच्या काळात या व्यवसायाला यात्रा हीच हक्काची मोठी बाजारपेठ उरली आहे. यामध्ये बाबीर यात्रा, पंढरपूर, आळंदी, पैठण, पठाणकोडली, चिंचणी, म्हसा - ठाणे, वीर - मस्कोबा, सालपे बिरोबा - लोणंद या महत्त्वाच्या यात्रा मानल्या जातात. शिवाय कोकण भागातील कणकवली, फोंडा, कुडाळ येथील बाजारपेठांमध्ये घोंगडीच्या इरल्याला भात रोपांच्या लागवडीसाठी मागणी आहे. यांत्रिक मागाच्या घोंगड्यांमुळे हातमागावर घोंगडी तयार करणाऱ्यांची संख्या घटली असली तरी, चोखंदळ ग्राहक हातमागावरील घोंगड्यांना पसंती देतात. घोंगडीच्या प्रकारानुसार पाचशे रुपयांपासून ते दोन हजार रुपयांपर्यंत प्रति नग या दराने घोंगडीची विक्री केली जात होती.

राज्यात या व्यवसायामध्ये गारगोटी, शेणगाव (जि. कोल्हापूर), अळसंदे (जि. सांगली), मेटकरवाडी, चिखलठाण, केडगाव टाकळी (जि. सोलापूर), घोरपडवाडी, बोरी, रुई (जि. पुणे) या भागांत बोटावर मोजण्याइतपत घोंगडी विणकरांची संख्या उरल्याचे सांगितले जाते. त्यांच्याकडून घोंगडी व तिच्याशी निगडीत विविध उपप्रकारांची हातमागावर निर्मिती केली जाते. जाड घोंगडी, पांढरा पठ्ठा, जान, आसन, शाली आदींचा यामध्ये समावेश आहे. तयार केलेल्या घोंगड्यांची या राज्यातील मोठ-मोठ्या यात्रांमध्ये विक्री केली जाते.

घोंगडी विक्रेते दादा महाराज सोनवणे (रा. खर्डी, ता. पंढरपूर, जि. सोलापूर) म्हणाले, की आधुनिक युगात घोंगडीची मागणी अजूनही टिकून आहे. यंदा दुष्काळी परिस्थिती असल्याने विक्रीवर काहीसा परिणाम झाला आहे. 

बाबीर यात्रेचे नियोजन करताना घोंगडी विक्रेत्यांसाठी मंदिरालगत राखीव जागा ठेवली जाते. देवाच्या दारातून घोंगडी खरेदी करण्याची ग्राहकांची भावना असते. यामुळे विक्रेत्यांची येथे स्वतंत्र पेठ असते. यामध्ये स्थानिकांबरोबर इतरही विक्रेते हजेरी लावत असतात.
- सर्जेराव मारकड, ग्रामस्थ