नंदीबैलाचा गुबू गूबू... (व्हिडिओ)

टाकळी हाजी (पुणे): जगात नाव निघू दे... धंद्यापाण्याला बरकत दे... शेती बहरू दे... लेकरबाळाला सुखी ठेव... असा आर्शीवाद दे म्हाया बहिनीला असे म्हणत गळ्यातील ढोलक्याचा गुबू...गूबू आवाज काढत सनईतून निघालेल्या सुरातील गाण्यावर नंदी बैल गळ्यातील घुंगराच्या माळा हलवत ठेका धरतो. नंदीबैलवाला आला रे.. आला रे...असा चिमुकल्यांचा गलबला. ढोलक वाजवित लोकरंजन करणारे दारोदारी फिरणारे हे कलाकार हलाखीचे जिवन जगत पारंपारीक व्यवसाय टिकून आहेत.

खरीप हंगामाची सुगी संपल्यावर नंदी बैलाचे आगमन होते. भला मोठ्या नंदीला सजविलेले असते. त्याच्या मोठ्या शिंगाना विविध रंगाच्या कापड बांधतात. पाठीवर नागरीकांनी बक्षीस म्हणून दिलेली वेगवेगळ्या रंगाची कपडे, गळ्यात घुंगरमाळा असलेला हा नंदीबैल असतो. पारंपारीक नंदीबैल वाल्याचा पेहराव केलेला फेटा तर गळ्यात ढोलके अन् हातात सनई घेऊन नंदीबैलाचा खेळ करणारे हे कलाकार वाडी वस्तीवर पहावयास मिळतात. घुंगराच्या अन ढोलक्याचा तालावर दारोदार भटकंती करणारे नंदीबैलाचा खेळ मोठ्या कौशल्यतेने करताना दिसतात. नंदीबैलाचा खेळ करणारे कमी झाले आहेत. लोकसाहित्यातील कला ही फक्त ग्रामीण भागातच पहावयास मिळते. ढोलक्याचा गुबू गुबू आवाज अन अन दुसरीकडे कुत्र्यांच्या भुंकण्याची घाई हे चित्र आजही ग्रामीण भागात वाडी वस्तीवर खरीप हंगामाची सुगी संपल्यावर पहावयास मिळते.

गावच्या माळारानावर पाल टाकून ही मंडळी गावोगाव भटकंती करताना दिसतात. दारोदार भटकंती करत नंदीबैला सोबत दोन चारच्या संख्येत ही कलाकार मंडळी फिरताना दिसतात. दारात आलेल्या नंदिबैलाला सुप्यात दाने अन ओवाळणीचे साहित्य घेऊन महिला मंडळी येतात. तांब्याभर पाणी नंदीबैल्याच्या पायावर टाकून हळदी कुंकूवाने त्याची पूजा केली जाते. या कलाकारांचे पूजन देखील केले जाते. वाडी वस्ती असेल तर नागरीकांना एकत्रीत करून नंदीबैलाचा खेळ सुरू होतो. नाव ओळखणे, मुलाच्या अंगाखांद्यावर नंदीबैल नाचवणे, पाऊस पडेल की नाही अशा अनेक प्रश्नांची मान हलवून होकार-नकारार्थी विचारणा करणे असा खेळ सादर केला जातो. त्यातून खूष दहा विस रूपये या कलाकाराला मिळतात. वाडीवस्तीवर पसा-पसा धान्य देऊन नवीन जुनी कपडे देऊन यांच्या कलेला सन्मानाची वागणूक दिली जाते.
 
दोन चार पिढीपासून हा व्यवसाय सूरू आहे. आजही लोक सन्मानाने वागणूक देऊन खेळ पाहून काहितरी देतात. पण दुष्काळी परीस्थीती तसेच शिक्षण नसल्याने या खेळावर उपजीवीका भागत नाही. वंश परंपरा म्हणून पोटाला चिमटा काढत सुगी नंतरच काहितरी धान्य मिळते, अशी भावना बेल्हे येथील नंदीबैल खेळ करणारा कलाकार दगडू फुलमाळी यांनी सांगितली. ही कला लोप पावत चालली असली तरी सध्या शिरूर तालुक्यातील पश्चिम भागात वाडीवस्तीवर नंदिबैलाचा खेळ करणारे कलाकार दिसू लागले आहेत.