Premium|Study Room : संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद (UNSC)

भौगोलिक-राजकीय बदलांत सुधारणा आवश्यकसंयुक्त राष्ट्रसंघाच्या सहा प्रमुख संस्थांपैकी एक असलेली सुरक्षा परिषद आंतरराष्ट्रीय शांतता आणि सुरक्षा राखण्याची जबाबदारी पार पाडते. परिषदचे निर्णय सर्व सदस्य राष्ट्रांसाठी बंधनकारक असतात, ज्यामुळे तिच्या निर्णय शक्तीला जागतिक पातळीवर विशेष मान्यता प्राप्त आहे. .मात्र, अलीकडेच पाकिस्तानला परिषदेच्या दहशतवाद-विरोधी समितीचे अध्यक्ष म्हणून निवडल्यामुळे, विशेषतः त्यांच्या दहशतवाद प्रतिबंध पद्धती आणि प्रादेशिक शांततेवरील वर्तनाच्या पार्श्वभूमीवर जागतिक स्तरावर वाद निर्माण झाला आहे . जुलै २०२५ मध्ये यूएनएससीच्या अध्यक्षपदावर असताना बहुपक्षीयतेद्वारे आंतरराष्ट्रीय शांतता, सुरक्षा आणि शांततापूर्ण संघर्ष निवारण या विषयावर चर्चा आयोजित केली. मात्र हे व्यापकरीत्या काश्मीरबाबत लक्ष केंद्रित करणाऱ्या धोरणाचा भाग म्हणून याकडे पाहिले जाते आहे..रचना व कार्ययूएनएससीमध्ये एकूण १५ सदस्य देश आहेत, त्यापैकी पाच कायमस्वरूपी आहेत. या देशांना पी-५ म्हणून ओळखले जाते. अमेरिका, ब्रिटन, रशिया, चीन आणि फ्रान्स या देशांचा पी-५ देशांत समावेश होतो. प्रत्येक पी-५ देशाकडे व्हेटो पॉवर आहे. इतर सदस्यांकडून कितीही पाठिंबा मिळाला तरी, कोणत्याही ठोस ठरावाच्या मंजुरीला एकतर्फी अडथळा आणण्याची क्षमता स्थायी सदस्यांच्या या वेटो पॉवर मध्ये आहे. .Premium|study room : स्वातंत्र्यलढ्यातील स्त्रियांची भूमिका.याशिवाय दहा अल्पकालीन सदस्य दर दोन वर्षांसाठी महासभेद्वारे नियुक्त होतात. ही परिषद शांतता मोहिमा मंजूर करणे, निर्बंध घालणे आणि लष्करी कारवाईला अनुमती देणे यासारखी जबाबदाऱ्या पार पाडते. त्याचबरोबर ती आंतरराष्ट्रीय फौजदारी न्यायालयाकडे प्रकरणे पाठवू शकते आणि संयुक्त राष्ट्र चार्टरच्या कलम VII अंतर्गत बंधनकारक ठराव जारी करू शकते..कार्यक्षमता आणि तटस्थतेवर प्रश्नसद्यस्थितीत, इस्राईल - गाझा संघर्षादरम्यान निर्दोष व्यक्तींच्या मोठ्या प्रमाणात झालेल्या मृत्यूने सुरक्षा परिषदेत निष्क्रियता आहे असे आक्षेप उपस्थित केले जात आहेत. विशेषतः अमेरिकेकडून वारंवार व्हेटोचा वापर करून जागतिक टीकेपासून संरक्षण घेण्याच्या प्रकारावर आंतरराष्ट्रीय मंचावर टीका होत आहे. त्याचप्रमाणे, इस्राईल आणि इराण यांच्यातील तणाव विशेषतः सिरियामधील इराणी लक्ष्यांवरील इस्राईली हवाई हल्ले आणि इराणचे त्यावर प्रत्युत्तर, यावरही परिषदेकडून ठोस निष्कर्ष निघत नाही. सिरिया व इराण-इस्राईल युद्धाचा भाग म्हणून इराणमधील तीन अणुसंवर्धन केंद्रांवर अमेरिकेने हवाई हल्ले केल्याने परिषदेच्या नैतिक जबाबदारीबाबतही प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत..भारताचे कायमस्वरूपी सदस्यत्व: एक युक्तिवादजगातील सर्वाधिक लोकसंख्या असलेली लोकशाही, चौथी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था आणि आण्विक सामर्थ्य असलेला भारत आतापर्यंत ८ वेळा अल्पकालीन सदस्य म्हणून यूएनएससी मध्ये सहभागी झाला आहे. संयुक्त राष्ट्राच्या अनेक शांतता मोहिमांमध्ये भारताचा उल्लेखनीय सहभाग राहिला असून, जागतिक संघर्षांत अनेकदा महत्त्वाचे योगदानही राहिले आहे. त्यामुळे भारताचे यूएनएससीमधील कायमस्वरूपी सदस्यत्व हे जागतिक दक्षिणेचे (Global South) प्रतिनिधित्व म्हणून जगासमोर येत आहे. .Premium |Study Room : पुलाच्या बांधकामात गंभीर त्रुटी; कार्यकारी अभियंता म्हणून तुमची भूमिका काय? .फ्रान्स, रशिया, ब्रिटन आणि अमेरिका अशा सदस्यांनी भारताच्या प्रस्तावाला विविध पातळ्यांवर समर्थन दिले आहे. भारत, जपान, जर्मनी आणि ब्राझील यांनी संयुक्तपणे स्थापन केलेले G4 गटही परिषदेत स्थायी सदस्यत्वासाठी आग्रह धरत आहे. मात्र, पाकिस्तान, इटली आणि दक्षिण कोरिया यांच्या नेतृत्वाखालील ‘युनायटिंग फॉर कन्सेन्सस’ (Coffee Club) गट याबाबत विरोधात असून तो स्थायी सदस्यत्वाऐवजी अल्पकालीन जागांसाठी समानाधिकाराची मागणी करतो आहे..पुढील वाटचाल: सुधारणांची गरजआधुनिक बहुध्रुवीय जगात UNSC ची विश्वासार्हता टिकवून ठेवण्यासाठी खालील सुधारणांचा प्रस्ताव केला जातो:भविष्याच्या विकसित देशांचा समावेश होण्यासाठी स्थायी आणि अल्पकालीन सदस्यांची संख्या वाढवावी.व्हेटो धोरण अधिक समतोल आणि न्याय्य व्हावे अथवा ते हटवावे.निर्णय प्रक्रिया पारदर्शक आणि जबाबदार कशी राहील त्यासाठी योग्य यंत्रणा स्पष्ट करावी.आफ्रिका व लॅटिन अमेरिकेचे जागतिक पटलावर प्रतिनिधित्व वाढवावे..निष्कर्षसैद्धांतिकदृष्ट्या UNSC मुख्य सुरक्षा संस्था असली तरीही, व्यवहारात UNSC चा विश्वासार्हतेला तडा गेलेला दिसतो. वादग्रस्त प्रतिमा असूनही, पाकिस्तानची संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेच्या महत्त्वाच्या पदावर निवड होणे, सुधारणांची तातडीची गरज अधोरेखित करते. जागतिक शांततेच्या जबाबदारीसाठी परिषदेने आपले रूप बदलणे महत्त्वाचे आहे. त्यामुळे भारताचे UNSC मधील कायमस्वरूपी सदस्यत्व अधिक न्याय्य आणि सर्वसमावेशक जागतिक संरचनेसाठी एक अत्यावश्यक पाऊल ठरेल.अधिक माहितीसाठी आणि स्पर्धा परीक्षांच्या खास टिप्ससाठी सकाळ स्टडी रूम जरूर वाचा..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Premium|Study Room : संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद (UNSC)

Related Stories