Premium|Study Room: उपराष्ट्रपती जगदीप धनखड यांचा राजीनामा

लेखक : अभिजित मोदे२१जुलै २०२५ रोजी भारताचे उपराष्ट्रपती जगदीप धनखड यांनी अचानक राजीनामा दिला. आरोग्याच्या कारणास्तव पदमुक्त होण्याची इच्छा व्यक्त करत राष्ट्रपतींना राजीनामा सादर केला. या निर्णयामुळे भारतीय राजकारणात खळबळ उडाली आहे. सर्वपक्षीय नेत्यांनी आश्चर्य व निराशा व्यक्त केली..संविधानातील राजीनाम्याशी संबंधित तरतुदीभारतीय संविधानातील कलम ६७(अ) (Article 67(a)) नुसार, उपराष्ट्रपती आपल्या हक्काने, स्वत:च्या सहीने राष्ट्रपतींना राजीनामा देऊ शकतात. हा राजीनामा राष्ट्रपतींना मिळताच तत्काळ लागू होतो. राजीनाम्यानंतर उपराष्ट्रपतीपद रिक्त होते. नवीन निवडणूक ''शक्य तितक्या लवकर'' घ्यायची एवढीच अट संविधानात आहे, कोणताही ठराविक कालावधी दिलेला नाही. .No Confidence Motion: राज्यसभेचे सभापती जगदीप धनखड यांच्याविरोधात विरोधी पक्षांनी अविश्वास प्रस्ताव का आणला? .इतिहासात अशा राजीनाम्यांची उदाहरणेइतिहासात हे फार क्वचित घडले आहे. १९६९ मध्ये उपराष्ट्रपती व्ही. वि. गिरी यांनी राष्ट्रपती होताना राजीनामा दिला होता. त्यानंतर रामास्वामी वेंकटरमण (१९८७) यांनीसुद्धा राष्ट्रपतीपदासाठी उमेदवारी सादर करताना राजीनामा दिला. परंतु आरोग्य कारणाने दिलेला राजीनामा हा अत्यंत दुर्मिळ प्रकार आहे..राजीनाम्यानंतर पुढे काय होईल?राजीनाम्यानंतर उपराष्ट्रपतीपद रिक्त राहते. संविधानात कार्यवाह उपराष्ट्रपतीची संकल्पना नाही. राज्यसभेचे उपाध्यक्ष (Deputy Chairman) ही भूमिका तात्पुरती सांभाळतात. निवडणूक आयोगाकडून नवीन उपराष्ट्रपतीसाठी निवडणूक जाहीर केली जाते. निवडणुकीनंतर नव्याने निवडलेला उपराष्ट्रपती संपूर्ण पाच वर्षांचा कार्यकाळ पूर्ण करतो..Premium|Study Room : भारत - ब्रिटन मुक्त व्यापार करार .भारतातील उपराष्ट्रपती पदाची निवड पद्धतभारतातील उपराष्ट्रपतींची निवड थेट जनतेतून होत नसून अप्रत्यक्षपणे संसद सदस्यांच्या (लोकसभा आणि राज्यसभा दोन्हीचे निवडून आलेले आणि नामनिर्देशित सदस्य) मतदार मंडळामार्फत होते. ही निवड गुप्त मतदान (secret ballot) पद्धतीने, प्रमाणानुपात प्रतिनिधित्व पद्धतीने (proportional representation) व एकल संक्रमणीय मतदान (single transferable vote) पद्धतीने केली जाते. प्रत्येक संसद सदस्याला मत देताना उमेदवारांना पसंतीचे क्रमांक द्यावे लागतात. डिपॉझिट आणि उमेदवारीसाठी २० प्रस्तावधारक व २० समर्थनकर्त्यांची आवश्यकता असते. निवडणुकीचे संपूर्ण सर्वेक्षण आणि आयोजन भारत निवडणूक आयोगाकडे असते. राज्य विधिमंडळाच्या सदस्यांना या निवडणुकीत मतदानाचा अधिकार नसतो. यासंबंधी कलम ६६ (Article 66) आणि कलम ६८ (Article 68) यामध्ये तरतुदी दिल्या आहेत..भारतातील उपराष्ट्रपतीचे महत्त्वाचे कार्यराज्यसभेचे सभापतीपद (Ex-Officio Chairman) : भारतीय संविधानातील कलम ६४ नुसार, उपराष्ट्रपती हे राज्यसभेचे (काउन्सिल ऑफ स्टेट्स) अध्यक्ष असतात. ते संसदेमधील वादविवाद, कामकाज व निर्णय प्रक्रियेवर नियंत्रण ठेवतात. सभागृहात शिस्त, नियम व सुसंवाद राखणे, सदस्यांचे अधिकार व कर्तव्ये सांभाळणे, सभेत मागेपुढे झाल्यास मार्गदर्शन देणे, नियमांची अंमलबजावणी करणे या जबाबदाऱ्या उपराष्ट्रपती पार पाडतात.तटस्थता व नियमपालन: अध्यक्ष म्हणून ते मतदानात समसमान मत पडल्यास निर्णायक मत (casting vote) देऊ शकतात. ते चर्चा किंवा वादात सहभागी होत नाहीत व सर्व पक्षांबद्दल तटस्थ राहतात..राष्ट्रपतींच्या अनुपस्थितीत ''कार्यवाह राष्ट्रपती'' : संविधान कलम ६५ नुसार, राष्ट्रपतीच्या मृत्यू, राजीनामा, अनुपस्थितीमध्ये उपराष्ट्रपती 'कार्यवाह राष्ट्रपती' म्हणून जबाबदारी पार पाडतात. ही व्यवस्था जास्तीत जास्त ६ महिन्यांपर्यंत केली जाऊ शकते, तोपर्यंत नवीन राष्ट्रपती निवडला जातो. त्या काळात उपराष्ट्रपती राष्ट्रपतीचे सर्व अधिकार, विशेषाधिकार व लाभ भोगतात. परंतु या काळात ते राज्यसभेचे अध्यक्षपद सांभाळू शकत नाहीत. यावेळी उपसभापती राज्यसभेचे काम पाहतात.कार्यकारी व कायदेमंडळातील दुहेरी भूमिका : भारताच्या सांविधानिक संरचनेत उपराष्ट्रपतींना कार्यकारी (Executive) व कायदेमंडळ (Legislative) अशा दोन्ही विभागातील खास भूमिका आहे. एकीकडे राष्ट्रपतींच्या अनुपस्थितीत ते देशाचं नेतृत्व करतात, तर दुसरीकडे संसदेच्या वरिष्ठ सभागृहाचे नेतृत्व करतात. अशी दुहेरी भूमिका जगात फार कमी देशातील उपराष्ट्रपतीकडे असते.तसेच उपराष्ट्रपती काही प्रमुख विद्यापीठांचे कुलपती, देशातील विविध सार्वजनिक कार्यक्रमांचे प्रमुख आणि काही शासकीय संस्थांचे सन्माननीय पदाधिकारीसुद्धा असतात..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Premium|Study Room: उपराष्ट्रपती जगदीप धनखड यांचा राजीनामा

Related Stories