मराठी नाव - अशोका
इतर नावे - जासुन्दी, सीता अशोक
संस्कृत नाव - अशोक, हे पुष्प, ताम्रपल्लव, पिंडपुष्प, गंधपुष्प

वनस्पतीचे वर्णन 

• या वृक्षाला अशोक या नावाने देखील ओळखले जाते. हिंदू आणि बौद्ध धर्मामध्ये अशोकाच्या झाडाला खूप महत्त्व आहे. 
• हा सदाहरित वृक्ष असून, उंची साधारणतः ६ ते १० मीटर असते.
• पाने १५-२० सेंमी लांब, संयुक्त प्रकारची, पर्णिकेच्या ४-६ जोड्या, लांबट निमुळत्या आकाराची असतात. 
• फुलांचे झुपके नारंगी किंवा नारंगी- पिवळ्या रंगांचे असतात. 
• शेंगा चपट्या, चिवट असून त्यात लांबट गोलाकार ४-८ बिया असतात. 
• या वृक्षाची सावली अत्यंत दाट असते. त्यामुळे याची लागवड बागेत, मंदिराबाहेर तसेच शाळेभोवताली केली जाते.

- ताज्या बातम्यांसाठी डाऊनलोड करा ई-सकाळचे ऍप

- पुण्याच्या बातम्या वाचण्यासाठी येथे ► क्लिक करा

आढळ  

• ही झाडे आर्द, पानझडी, सदाहरित जंगलात आढळतात.

पुष्प /फळ काळ 

• जानेवारी ते जून
• हवामान 
• उष्ण व समशीतोष्ण हवामान वाढीसाठी पोषक.  

उपयोगी भाग 

• खोडाची साल व फुले.

जमीन

• लागवडीसाठी पाण्याच्या निचरा होणारी मध्यम काळी, हलकी जमीन निवडावी. 
• खडकाळ जमिनीत किंवा डोंगरउतारावर हा वृक्ष वाढत नाही.
• उष्ण वाऱ्यापासून या झाडाचे संरक्षण करणे गरजेचे असते. 

खड्डे तयार करणे 

• जमिनीत ५ बाय ५ मीटर अंतरावर ३० × ३० × ४५ सेंमीचे खड्डे करावेत. त्यात पोयटा माती व शेणखत मिसळून भरावे.
• रोप लागवडीनंतर त्याभोवती आळे करावे.

आंतरमशागत 

• या वनस्पतीचे पहिले ३ वर्षे तणांपासून व उष्ण हवेपासून संरक्षण करणे गरजेचे असते.
• झाडांस खते दिल्यानंतर पुरसे पाणी द्यावे.
• पीक ३-५ वर्षांचे असेपर्यंत यामध्ये आंतरपीक 
• म्हणून तूर, चवळी, सोयाबीन पिकांची लागवड करता येते.

अभिवृद्धी 

• या वृक्षाची अभिवृद्धी बिया किंवा कलमांपासून केली जाते.
• प्लॅस्टिकच्या पिशव्यांमध्ये माती व भरपूर शेणखताच्या मिश्रणाने भराव्यात. त्यामध्ये बी पेरावे. बी ३०-४० दिवसांनी चांगले रुजते.
• रोपे  ४ ते ६ महिन्यांनंतर तयार होतात. तयार रोपांची शेतात लागवड करावी.

लागवड 

• प्रत्येक खड्ड्यात एक रोप याप्रमाणे लागवड करावी. रोपांच्या बाजूने काठ्या लावाव्यात. जेणेकरून रोपास किमान एक वर्षापर्यंत सावली मिळेल.

सिंचन 

• आवश्यकतेनुसार ८ ते १५ दिवसांनी पाणी द्यावे. सूक्ष्म सिंचनाद्वारे पाणी दिल्यास अधिक फायदेशीर ठरते. 

साल काढणी 

• सीता अशोकाचे झाड साधारणपणे १० ते १२ वर्षांनी साल काढण्यास तयार होते.
• साल काढताना झाडाला इजा होणार नाही याची काळजी घ्यावी.
• झाडाच्या वयानुसार साल काढणे गरजेचे आहे. 
• साल काढल्यांतर त्याचे तुकडे करून सावलीत सुकवावेत. 

उत्पादन 

• झाडांच्या वयानुसार अंदाजे १०-१२ किलो साल प्रति वृक्ष मिळते.
• शोभेसाठी वाढविला जाणारा अशोक (पॉलिॲलथिया लाँगीफोलिया), कांचन (बॉहीनिया व्हेरिगेटा) किंवा टे्रमा ओरिएंटेलिस इत्यादीची साल भेसळ म्हणून वापरली जाते.
• वाळलेल्या खोडाची साल व फुले दोन वर्षांपर्यंत चांगली राहतात. 

औषधी गुणधर्म व उपयोग

• अशोक मधुर, सुगंधी, रक्तदोषनाशक आहे.
• झाडाची साल कडू/तुरट असून तिचा उपयोग पोटदुखी, स्त्रीरोग, अतिसार, कृमी, सूज, जळजळ, अस्थिव्यंग, मूत्रविकारांवर केला जातो. 
• पित्त तसेच रक्तातील दोष व रक्तविकारावर सालीचा वापर केला जातो. (साल बाहेरून खडबडीत व आतून लाल असते).
• फुलाचा रस अतिसारावर उपयुक्त असतो. फुलाचे चूर्ण रक्तस्रावावर व मूत्रविकारात उपयोगी पडते. 
• औषधे - अशोकारिष्ट, अशोकघृत, देवदाव्यारिष्ट, महामरिच्यादि तेल

- डॉ. विक्रम जांभळे, ०२४२६-२४३२९२ (औषधी व सुगंधी वनस्पती प्रकल्प, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी, जि. नगर)

Edited By - Prashant Patil