- डॉ. रोहिणी पाटील

तुम्ही कुठलेही पदार्थ किंवा पेय काही काळासाठी वर्ज्य करता, तेव्हा उपवास होतो आणि हे योग्य पद्धतीने केल्यास ते तुमच्यासाठी चांगले असू शकते. माइंडफुल फास्टिंग हा डिटॉक्स करण्याचा उत्तम मार्ग आहे.

‘उपवास’ हा शब्द खाण्यापिण्यापासून दूर राहण्याच्या कालावधीला सूचित करतो. मेजवानी आणि उपवास दोन्ही धार्मिक हेतूंसाठी केले जातात, परंतु ते धार्मिक स्वरूपाचे असतातच असे नाही. मेजवानी आणि उपवास या दोन भिन्न क्रिया आहेत, ज्या हजारो वर्षांपासून मानव करत आला आहे. इतिहासात अनेक लोकांनी त्यांना एकाच नाण्याच्या दोन बाजू म्हणून पाहिले आहे; परंतु, हा एक गैरसमज आहे. जाणीवपूर्वक सजग उपवास तुमच्या शरीराला डिटॉक्स करण्याचा आणि तुम्ही खात असलेल्या जंक फूडपासून शरीराला विश्रांती देण्याचा उत्तम मार्ग आहे. उपवासात नेमके काय होते? आणि ते वजन कमी करण्यास कशी मदत करू शकते? एकावेळी जास्त खाणे आरोग्यासाठी चांगले का नाही?

मेजवानी हा अन्नाचा आनंद घेण्याचा आणि सुट्टीचा काळ साजरा करण्याचा एक उत्तम मार्ग असू शकतो, परंतु ते मर्यादेमध्ये राहून केले पाहिजे.

पण ते का टाळायचे? कारण एकावेळी जास्त खाल्ल्याने वजन वाढू शकते, ज्याने उच्च रक्तदाब, हृदयरोग आणि मधुमेहाचा धोका वाढतो. यामुळे जास्त प्रमाणात कॅलरी शरीरात जाण्यासह काहीवेळा अन्न निवडदेखील चुकू शकते, ज्यामुळे तुम्ही दिवसभरात जास्त प्रमाणात काही खाल्ले नसूनही वजन वाढू शकते.

एकावेळी जास्त खाल्ल्याने तुमची रोगप्रतिकारक शक्ती धोक्यात येऊ शकते, कारण यामुळे तुम्हाला संसर्ग होण्याची शक्यता जास्त असते. तसेच, तुम्हाला कर्करोग किंवा हृदयरोगासारख्या दीर्घकालीन समस्या उद्भवू शकतात.

तुम्ही उपवास करावा का?

उपवास आपल्या आरोग्यासाठी चांगला आहे, असे वाटत असले तरी वास्तव त्यापेक्षा खूपच गुंतागुंतीचे आहे. बहुतेक धर्मामध्ये त्यांच्या श्रद्धेचा भाग म्हणून अन्नापासून काही काळ दूर राहण्याची शिफारस करतात, परंतु हे जास्त काळ (तीन दिवसांपेक्षा जास्त) केल्यास तुमच्या शरीरासाठी हे चांगले असेलच असे नाही.

तुमच्या विशिष्ट गरजेसाठी योग्य वापर केल्यास उपवास हा डिटॉक्सिफिकेशन आणि क्लिंजिंगसाठी एक उत्तम मार्ग असू शकतो. तुम्ही उपवास करताना शरीर डिटॉक्सिफाय करणे आणि पेशींमधून टाकाऊ पदार्थ काढून टाकण्यास भाग पाडते. उपवास केल्याने चयापचय क्रिया वाढते व तुम्ही दिवसभरात जास्त कॅलरी जाळता. उपवास योग्यपद्धताने केल्यास वजन कमी करण्यास मदत होते.

योग्य मार्गाने उपवास कसा करावा?

• उपवासासाठी सुवर्ण प्रमाण ७०-२०-१० आहे. म्हणजे ७०% प्रथिने, २०% फॅट आणि १०% जटिल कर्बोदके.

• आपला आहार ह्या प्रमाणात असल्यास उपवास आपले आरोग्य सुधारण्यास मदत करतो.

• जेवण वगळू नका, त्याऐवजी हलका नाश्ता आणि रात्रीचे जेवण करा

• तिन्ही मुख्य जेवणांमध्ये आणि स्नॅक्स घेतल्यास त्यात प्रथिने असतील याची खबरदारी घ्या

• भुकेच्या पद्धती समजून घ्या आणि तुमच्यासाठी सर्वोत्तम काय आहे हे जाणून घेण्यासाठी तुमच्या आहारतज्ञांचा सल्ला घ्या.

• काही आजारामुळे उपवास करता येत नसल्यास तो टाळा. आहारतज्ञांचा सल्ला घ्या.