चिपळूण: कोयना धरणाच्या डाव्या तीरावर उदंचन स्वरूपाचा वीज प्रकल्प अर्धवट स्थितीत २०१५ पासून रखडलेला आहे. या प्रकल्पाला चालना दिल्यास कोयनेच्या वीजनिर्मितीच्या क्षमतेत ८० मेगावॉटची भर पडेल, तसेच भारनियमनातून काहीसा दिलासा मिळू शकेल.कोयना धरणाची सध्याची वीजनिर्मितीची क्षमता २०२० मेगावॉट इतकी आहे. प्रकल्पाच्या एकूण क्षमतेत आणखी ८० मेगावॉटची भर झाल्यास कोयनेची एकूण वीजनिर्मितीची क्षमता २१०० मेगावॉट इतकी होईल. कोयना धरणातून शेतीसाठी सोडण्यात येणाऱ्या पाण्यापैकी ५५०० क्युसेक पाण्याचा वापर या प्रकल्पात होणार आहे. धरणापासून एक किलोमीटर अंतरावर ‘‘सिंगल लेकटॅप'' घेण्यात येणार होते. प्रकल्पाचा एकूण खर्च सुमारे एक हजार कोटीचा होता. त्यात साडेचारशे कोटींचे टर्बाइन बसवले जाणार होते

राज्यात पहिल्यांदाच कोयना प्रकल्पावर जर्मन बनावटीच्या ''डेरियाजटर्बाइन''चा वापर होणार होता. हे टर्बाइन एकाचवेळी पाणीउपसा आणि वीजनिर्मिती करू शकते. त्यासाठी रासाटी येथे बंधारा बांधण्यात येणार असून, साठवलेले पाणी वीजनिर्मिती करून पुन्हा धरणात सोडण्याची योजना तयार करण्यात आली. कोयना बांधकाम प्रकल्प विभागाला डाव्या तीराचे काम देण्यात आले होते; मात्र स्थानिकांचे प्रश्न, कंत्राटदाराच्या कामात निर्माण झालेले अडथळे यामुळे २०१५ पासून हे काम पूर्णपणे ठप्प आहे.

आता या प्रकल्पाची किंमत वाढली आहे. त्यामुळे वीजनिर्मितीचा खर्च जास्त होत असल्यामुळे ती विकत घेणे किफायतशीर होत नाही, अशी महाजनकोची भूमिका आहे. कोयना प्रकल्पातून वर्षाला साडेतीनशे कोटी मेगावॅट वीजनिर्मिती होते. त्यातून महानिर्मिती कंपनीला १२०० कोटींचे वार्षिक उत्पन्न मिळते. त्यामुळे या एकाच विद्युतगृहाच्या किफायतशीरपणाचा विचार न करता, कोयना प्रकल्पातून एकूण उत्पन्न होणारी वीज आणि तिचा एकत्रित येणारा दर याचा विचार केल्यास ती दोन रुपये प्रति युनिटपेक्षा कमी दरात मिळते आहे. महाजनकोने हे विचारात घेऊन या प्रकल्पाला चालना दिली तरच या प्रकल्पाचे काम पुन्हा सुरू होऊ शकते. हा प्रकल्प बांधा, वापरा आणि हस्तांतरित करा या तत्त्वावर घ्यायचा ठरवला तर कोयना धरणाच्या उजव्या पायथ्याला जे ४० मेगावॅटचे विद्युतगृह आहे, ते जसेच्या तसे नवीन प्रवर्तकाच्या ताब्यात देऊन, त्यापासून मिळणारे उत्पन्न त्याला घेऊ देणे शक्य आहे. कोयनेच्या टप्पा १ आणि २ मधील विजेच्या संचाचे महानिर्मितीमार्फत नुकतेच आधुनिकीकरण करण्यात आले. त्या पद्धतीने या प्रकल्पाला चालना मिळाल्यास महाराष्ट्राच्या वीजनिर्मितीमध्ये भर पडेल.

प्रकल्पाच्या क्षमतेत किमान दहा टक्क्यांची वाढ..

जलसंपदा खात्याने बांधून वीजनिर्मितीसाठी महानिर्मिती कंपनीकडे भाडेतत्त्वावर हस्तांतरित केलेल्या कोयनेच्या काही प्रकल्पांचा भाडेकराराचा कालावधी संपला आहे. त्यामुळे हे प्रकल्प आता बांधा, वापरा आणि हस्तांतरित करा, या तत्त्वावर खासगी कंपन्याना दिले जाणार आहेत. यामध्ये कोयना धरण पायथा वीजगृह आणि तिसऱ्या टप्याचा समावेश आहे. कोयना प्रकल्पाचीही खासगीकरणाच्या दिशेने वाटचाल असली तरी जुन्या यंत्रणेत थोडी सुधारणा केल्यास आणि अत्याधुनिक इन्सुलेशन वापरल्यास या प्रकल्पाच्या क्षमतेत किमान दहा टक्क्यांची वाढ होऊ शकेल, शिवाय जलसंपदा खात्याला त्याचे उत्पन्न मिळेल.

एक नजर..

कोयना धरणाची वीजनिर्मितीची

क्षमता २०२० मेगावॉट

प्रकल्पाच्या एकूण क्षमतेत आणखी

८० मेगावॅटची भर शक्य

८० मेगावॅटची भर पडल्यास वीजनिर्मितीची क्षमता २१००

मेगावॅट होणार

धरणापासून एक किलोमीटर अंतरावर ''सिंगल लेकटॅप'' घेणार होते

राज्यात पहिल्यांदाच जर्मन बनावटीच्या ''डेरियाजटर्बाइन''चा वापर होणार होता

विविध अडथळ्यांमुळे २०१५ पासून हे काम पूर्णपणे ठप्प

महानिर्मिती कंपनीच्या ताब्यात जे वीजनिर्मिती प्रकल्प आहेत. त्यात वेळोवेळी सुधारणा केली जात आहे. वीजनिर्मितीची क्षमता वाढवणे आणि प्रकल्पाचे आधुनिकीकरण करणे याचा निर्णय वरिष्ठ पातळीवर घेतला जातो. आम्ही त्याची अंमलबजावणी करतो. मागणीच्या काळात कोयनेतून पुरेपूर वीजनिर्मिती करण्याचा प्रयत्न आम्ही केला.

- संजय चोपडे, मुख्य अभियंता महाजनको पोफळी

थर्मल पॉवर प्रकल्पाचे वयोमान ३० वर्षांपर्यंत असते. त्यात वेळोवेळी सुधारणा करावी लागते. महानिर्मिती कंपनीच्या ताब्यात असलेल्या थर्मल पॉवर प्रकल्पाचे भवितव्य कोळशाअभावी अंधारात आहे. काही प्रकल्प काळानुसार अपडेट केले नसल्यामुळे बंद पडले, तर काही २०२९ पर्यंत बंद होतील. त्यानंतर जलविद्युत प्रकल्पातून होणारी वीज आणि इतर माध्यमातून मिळणाऱ्या विजेवर अवलंबून राहावे लागेल. तेव्हा कोयनेच्या विजेचे महत्त्व लक्षात येईल.

- एन. एम. पवार, सेवानिवृत्त उपअभियंता, यांत्रिकी विभाग अलोरे