मुंबई : एखाद्या महिलेचा कोणत्याही प्रकारे लैंगिक छळ झाल्यावर गुन्हेगाराविरोधात तक्रार आणि पहिल्या २४ तासांत रुग्णालयात येऊन उपचार घेण्याचे प्रमाण अत्यल्प आहे. पालिकेच्या सायन रुग्णालयातील डॉक्टरांनी केलेल्या अभ्यासातून ही बाब समोर आली आहे.

या अभ्यासानुसार, लैंगिक छळाला बळी पडलेल्यांपैकी फक्त ३४ टक्के पीडित महिला वर्षभरात आपल्यावर झालेल्या अत्याचाराबाबत तक्रार करतात. आठ टक्के पीडित महिला एका आठवड्याच्या आत घटनेची माहिती देतात.

‘जर्नल ऑफ साऊथ एशियन फेडरेशन ऑफ ऑब्स्टेट्रिक्स ॲण्ड गायनॅकोलॉजी’मध्ये संबंधित अभ्यास प्रकाशित झाला आहे. अभ्यासातील तज्ज्ञांच्या म्हणण्यानुसार, अशा घटनांची नोंद करण्यास विलंब होत असल्याने गुन्हेगार पकडण्यास उशीर होतो. सायन रुग्णालयाच्या प्रसूती आणि स्त्रीरोग विभागाने गेल्या आठ वर्षांत रुग्णालयात नोंदवलेल्या लैंगिक छळाच्या सर्व प्रकरणांचे विश्लेषण केले आहे.

येथील प्रसूती आणि स्त्रीरोग विभागाने २०१४ ते २०२२ या काळात रुग्णालयात नोंदवलेल्या लैंगिक छळाच्या १३० प्रकरणांचा अभ्यास केला. लैंगिक पीडित कोणत्या वयोगटात येतात, त्यांची सामाजिक आणि आर्थिक स्थिती तसेच पीडितेचे आरोपींसोबतचे संबंध यांचा पूर्वलक्ष्यी विचार करणे अभ्यासामागचा उद्देश होता.

तक्रार आणि उपचारांत मोठे अंतर

अभ्यासाअंतर्गत घटनेची तक्रार आणि पीडितेवरील उपचार यांच्यात खूप मोठे अंतर आढळून आले आहे. डॉक्टरांच्या निरीक्षणानुसार, एकूण तक्रारींपैकी केवळ २० टक्के प्रकरणे घटनेच्या २४ तासांत नोंदवली गेली.

आठ टक्के पीडित महिलांनी घटनेच्या आठवडाभरानंतर आपल्यावरील अत्याचाराबाबत तक्रार केली आहे. असाच विलंब ४१ आणि ४४ टक्के प्रकरणांमध्ये आढळून आला आहे. ४१ टक्के प्रकरणे घटनेच्या एका महिन्यानंतर; तर ४४ टक्के एक वर्षानंतर नोंदवली गेली आहेत.

तज्ज्ञ काय म्हणतात...

कामा रुग्णालयाचे अधीक्षक डॉ. तुषार पालवे यांनी सांगितले, की अहवाल आणि वैद्यकीय तपासणीला उशीर झाल्यामुळे दोषी कोण आहे, याचे निदान करणे कठीण जाते. अहवाल देण्यास विलंब झाल्यास आम्ही फक्त पीडितेवर लैंगिक अत्याचार झाल्याची तक्रार करू शकतो.

फॉरेन्सिक लॅबला हल्लेखोराविरुद्ध पुरावे मिळवणेही कठीण होते. जर काही तासांत त्याची नोंद झाली तर दोषी कोण आहे, हे सिद्ध करण्यासाठी शरीराचे केस, नखांचे नमुने आणि मूत्रमार्गातील स्मिअर चाचणीसाठी घेता येतात.

बहुतांश तक्रारी १८ वर्षांखालील

• १८ वर्षांपेक्षा कमी वय - ७५ (५७.६९%)

• १८ ते २५ वयोगट - ३६ (२७.६९%)

• २५ ते ४० वयोगट - १६ (१२.३५%)

• ४० वर्षांपेक्षा जास्त - ३ (२.३%)

अनेक प्रकरणांमध्ये पीडित मुलगी अल्पवयीन असते. लैंगिक शोषणाला बळी पडलेल्या अल्पवयीन व्यक्तीला पोस्ट-ट्रॉमॅटिक स्ट्रेस डिसऑर्डरचा त्रास होतो. कधी कधी त्यातून बाहेर पडण्यासाठी जवळपास आठवडा, महिने आणि वर्षे लागतात. वैद्यकीय तपासणीसाठी कोणाकडे जावे, याची अनेकांना कल्पना नसते.

जर कुटुंबातील सदस्य मदत करत नसतील तर पीडितांना घटनेसाठी दोषी ठरवले जाते. विशेषत: जेव्हा गुन्हेगार कुटुंबातील सदस्य किंवा ओळखीचा असतो. कुटुंबीय अनेकदा पीडितेला तक्रार करू नका, असे सांगतात. साहजिकच अनेकदा त्यांना मोठ्या मानसिक ताणातून जावे लागते.

- डॉ. सागर मुंदडा, मानसोपचारतज्ज्ञ