महाड, ता. २ (बातमीदार) : हिंदवी स्वराज्याची राजधानी असलेल्या रायगड किल्ल्यावर भारतीय पुरातत्त्व विभाग व रायगड विकास प्राधिकरण यांच्या संयुक्त विद्यमाने उत्खननाचे काम सुरू असून, यामध्ये रायगडावरील प्राचीन ‘यंत्रराज’ सौम्ययंत्र (Astrolabe) हे खगोलशास्त्रीय उपकरण सापडले आहे. शिवकाळातही अत्याधुनिक व शास्‍त्रोक्त पद्धतीने खगोलशास्त्रीय अभ्यास करून रायगडाचे बांधकाम झाल्याची महत्त्वपूर्ण बाब यातून समोर आली आहे. यामुळे रायगडावरील अनेक इतिहासकालीन संशोधन व गोष्टींवर प्रकाश पडणार आहे.
रायगड प्राधिकरण आणि भारतीय पुरातत्त्व विभागाच्या संयुक्त विद्यमाने किल्ल्यावर तीन-चार वर्षांपासून संवर्धनाची कामे सुरू असून, काही ठिकाणी उत्खनन केले जात आहे. यापूर्वीही उत्खननात शिवकालीन वस्तू, दागिने सापडले आहेत. रायगडावरील रोपवेच्या अप्पर स्टेशनमागील बाजूस ते कुशावर्त तलावापर्यंत तसेच बाजारपेठ ते जगदीश्वर मंदिर या भागांमध्ये शिवकालीन वाड्याचे अवशेष असून, अशा सुमारे १० ते १२ ठिकाणी उत्खननाचे काम पूर्ण करण्यात आले आहे. कुशावर्त तलावाच्या वरील भागात आणि वाडेश्वर मंदिराजवळ ऐतिहासिक वाड्याच्या जागेवरचे काम सध्या सुरू आहे. याच ठिकाणी प्राचीन ‘यंत्रराज’ सौम्ययंत्र (Astrolabe) हे खगोलशास्त्रीय उपकरण सापडले आहे.
असे आहे यंत्र
यंत्रराजवर काही अक्षरे कोरली आहेत, तर मध्यभागी कासव अथवा साप सदृश दोन प्राण्यांचे अंकन केलेले दिसते. प्राण्यांचे तोंड आणि शेपटी कुठल्या दिशेला असावी, हे समजण्यासाठी वरील बाजूला मुख आणि पुछ अशी अक्षरे कोरली आहेत. या अक्षरावरून उत्तर आणि दक्षिण दिशा कुठे असावी, याचा अंदाज बांधणे सोपे जात असावे.
यासाठी व्हायचा यंत्रराजचा वापर
प्राचीन काळात ग्रहताऱ्यांच्या अभ्यासासाठी, दिशांचा वेध घेण्यासाठी तसेच वेळ मोजण्यासाठी ‘यंत्रराज’चा वापर केला जायचा. अक्षांश, रेखांश, कर्कवृत्त, विषुववृत्त यांसारख्या गोष्टींचा अभ्यास करणे सोपे व्हावे म्हणून या यंत्राचा वापर केला जायचा. दुर्गराज रायगडाचे बांधकाम करीत असताना खगोलशास्त्रीय अभ्यास करण्यासाठी या यंत्राचा वापर झाला असण्याची शक्यता अभ्यासक वर्तवत आहेत.
रायगड किल्ल्यावर सापडलेल्‍या अमूल्य ठेव्यामुळे इतिहास अभ्यासकांना पुढील संशोधनासाठी खूप मोठी संधी उपलब्ध झाली आहे. उत्खननात आणखी ऐतिहासिक खजिना सापडण्याची शक्यता आहे.
- युवराज संभाजीराजे छत्रपती, अध्यक्ष, रायगड प्राधिकरण
महाड ः रायगडावर सापडलेले यंत्रराज
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.