डॉ. अनिल दुधभाते

एखाद्या व्यक्तीला मधुमेह कमी काळापासून असेल, तर डायबेटिक रेटिनोपॅथी होण्याची शक्यता कमी असते. पण एखादी व्यक्ती जास्त काळ मधुमेहाने ग्रस्त असेल, तर डायबेटिक रेटिनोपॅथी होण्याची शक्यता अधिक असू शकते.

रेटिनोपॅथी हा डोळ्याच्या पडद्यांना होणारा विकार आहे. रेटिनोपॅथीमध्ये होणाऱ्या गुंतागुंतीचा विपरीत परिणाम डोळ्यांवर होतो.

डोळ्यांच्या पडद्यामागे (रेटिना) प्रकाशाबाबत संवेनदशील असलेल्या ऊतीमधील रक्तवाहिन्यांना इजा झाल्याने ही परिस्थिती उद्‍भवू शकते.

यामुळे रेटिनाला मिळणाऱ्या प्राणवायूच्या पुरवठ्यामध्ये अडथळा निर्माण होतो. त्यामुळे सूज येणे, रक्तस्राव होणे, सेंट्रल रेटिनामध्ये द्रव जमा होणे अशा प्रकारची स्थिती निर्माण होते. मधुमेही व्यक्तींना डायबेटिक रेटिनोपॅथीचा धोका असतो.

डायबेटिक रेटिनोपॅथीची लक्षणे

• दृष्टी धूसर होणे किंवा अस्पष्ट दिसणे.

• रंग नीट ओळखता न येणे.

• दृष्टीमध्ये काळे ठिपके दिसणे.

• हळूहळू दृष्टी कमी होत जाणे.

डायबेटिक रेटिनोपॅथी वाढण्याची कारणे

मधुमेह असणाऱ्या व्यक्तीमध्ये ‘डायबेटिक रेटिनोपॅथी’ ही सर्वाधिक आढळून येणारी गुंतागुंत आहे.

मधुमेह किती वर्षांपासून आहे, त्यावर डायबेटिक रेटिनोपॅथीचे गांभीर्य अवलंबून असते. एखाद्या व्यक्तीला मधुमेह कमी काळापासून असेल, तर डायबेटिक रेटिनोपॅथी होण्याची शक्यता कमी असते.

पण एखादी व्यक्ती जास्त काळ मधुमेहाने ग्रस्त असेल, तर डायबेटिक रेटिनोपॅथी होण्याची शक्यता अधिक असू शकते.

त्यासोबतच एखाद्या मधुमेही व्यक्तीच्या रक्तातील साखरेच्या प्रमाणात चढ-उतार होत असेल किंवा साखर नियंत्रणाबाहेर असेल किंवा त्या व्यक्तीला उच्च रक्तदाब असेल, तर रेटिनोपॅथी होण्याची शक्यता अधिक असते.

मधुमेहामुळे मूत्रपिंडावरदेखील परिणाम होऊ शकतो. अशा व्यक्तींनादेखील रेटिनोपॅथी होण्याचा धोका असतो. त्याबरोबर कोलेस्ट्रॉलची पातळी जास्त असणे, तंबाखू सेवन करणे हेदेखील धोका वाढवू शकतात.

डायबेटिक रेटिनोपॅथीचे निदान

विकाराचे निदान करण्यासाठी नेत्रपटलाची तपासणी केली जाते. ‘स्लिट-लॅम्प’ या तपासणीतून डोळ्यांच्या रचनेची अधिक मोठी प्रतिमा तपशीलवार दिसते. ज्यामुळे विविध नेत्रविकारांचे निदान करता येते. नेत्रपटल तपासण्यासाठी भिंग वापरले जाते.

त्यानंतर नेत्रपटलामध्ये काही बदल आढळून आल्यास ‘एफएफए फंड्स फ्लुओरेसिन अँजिओग्राफी’ केली जाते. ही संशोधनात्मक प्रक्रिया आहे, या प्रक्रियेद्वारे चिकित्सक निदान होते.

त्यासोबत डोळ्याच्या मागच्या पडद्यामध्ये सूज आहे का व ती किती प्रमाणात आहे, हे पडताळून पाहण्यासाठी ओसीटी (ऑप्टिकल कोहेरन्स टोमोग्राफी) ही चाचणी केली जाऊ शकते.

या दोन चाचण्या केल्यानंतर वेगवेगळ्या प्रकारचे ग्रेडिंग केले जाते. त्यानंतर लेझर शस्त्रक्रियेची आवश्यकता आहे की नाही, हे ठरविले जाते.

डायबेटिक रेटिनोपॅथी विकारावरील उपचार

नेत्रपटलामधील बदलांच्या विकाराला अटकाव करून असलेली दृष्टी कायम ठेवण्याचा या उपचाराचा हेतू आहे. ही उपचारपद्धत नेत्रपटलातील काही भाग नष्ट करून नव्या रक्तवाहिन्यांना मागे सारण्यास मदत करते आणि ‘व्हिट्रियस हॅमरेज/टीआरडी’चा धोका कमी करते.

व्हीईजीएफ विरोधी इंजेक्शन ः पुरेसा ऑक्सिजन न मिळणाऱ्या पेशींद्वारे व्हॅस्क्युलर एंडोथेलियल ग्रोथ फॅक्टर (व्हीईजीएफ) हा घटक स्रवतो. याच्यामुळे सर्वसामान्य रक्तवाहिन्यांपेक्षा वेगळ्या रक्तवाहिन्यांच्या वाढीला उत्तेजन मिळते. व्हीईजीएफविरोधी औषधे व्हीईजीएफला नव्या रक्तवाहिन्यांच्या वाढीस उत्तेजन देण्यापासून अडवतात.

ग्रीन लेझर : प्रोलिफेरेटिव्ह डायबेटिक रेटिनोपॅथी (PDR) या प्रकारच्या रेटिनोपॅथीमध्ये रेटिनोपॅथीचा प्रसार रोखण्यासाठी ग्रीन लेझरचा वापर केला जातो.

----------------