काटेवाडी, ता. १: शाश्वत शेतीच्या दिशेने वाटचाल सुरू असताना खरीप हंगामात सेंद्रिय खतांचा वापर वाढत आहे. सेंद्रिय खतांमधील नत्र, स्फुरद आणि पालाश यांचे प्रमाण पिकांच्या वाढीसाठी आणि मातीच्या सुपीकतेसाठी महत्त्वाचे आहे. विविध सेंद्रिय खतांमधील अन्नद्रव्यांचे प्रमाण शेतकऱ्यांना फायदेशीर ठरते.
नत्र, स्फुरद आणि पालाश हे पिकांच्या वाढीचे मुख्य आधारस्तंभ आहेत. नत्र पानांच्या वाढीसाठी, स्फुरद मुळांच्या विकासासाठी आणि पालाश फुले व फळे यांच्या निर्मितीसाठी आवश्यक आहे. रक्तांचे खत (११-२४ टक्के नत्र), भुईमुगाची पेंड (७.१६ टक्के नत्र) आणि सरकीची पेंड (७ टक्के नत्र) यामध्ये नत्राचे प्रमाण जास्त आहे. हाडाचे खत (२१.५६ टक्के) स्फुरदाचा उत्तम स्रोत आहे, तर हिरवळीची खते (०.८-१०.६ टक्के) पालाशचा पुरवठा करतात. शेणखत (०.८४ टक्के नत्र, ०.६१ टक्के स्फुरद, १.५६ टक्के पालाश), गांडूळ खत आणि शहरी कंपोस्ट (१.२-२ टक्के नत्र) यांसारखी खते मातीची सुपीकता टिकवतात.
सेंद्रिय खतांचा वापर पर्यावरणपूरक शेतीला प्रोत्साहन देतो. अलीकडील संशोधनानुसार, सेंद्रिय खतांचा वापर मातीतील सूक्ष्मजीवाणूंची क्रिया वाढवतो आणि रासायनिक खतांवरील अवलंबित्व कमी करतो. सेंद्रिय शेतीला चालना देण्यासाठी शासकीय योजना आणि स्थानिक पातळीवर प्रयत्न सुरू आहेत. जागतिक स्तरावरही, युरोपियन युनियनने २०३० पर्यंत २५ टक्के शेती सेंद्रिय करण्याचे उद्दिष्ट ठेवले आहे. सेंद्रिय खतांचा वापर केवळ पिकांची गुणवत्ता सुधारत नाही, तर मातीचे आरोग्य आणि पर्यावरणाचे संरक्षणही करते. शेतकरी आणि शेतीशी संबंधित व्यक्तींनी सेंद्रिय खतांचा वापर वाढवून शाश्वत भविष्यासाठी हातभार लावावा, असे आवाहन तज्ज्ञांनी केले आहे.
----------------------
सेंद्रिय खतांमधील अन्नद्रव्यांचे प्रमाण (टक्क्यांमध्ये)
सेंद्रिय खत......नत्र.......स्फुरद.......पालाश
शेणखत.......०.८४......०.६१.......१.५६
लेंडीखत.......०.५......०.५-०.८.....१.००
कोंबडीचे खत....०.५.......२.५........१.००
डुकराचे खत.....०.५५......०.५०......०.४०
कंपोस्ट खत
ग्रामीण.......०.४-०.८....०.३-०.६....०.७-१.००
शहरी........१.२-२.०.....१.००.......१.००
गांडूळ खत....०.५-१.०६....०.३-२.३०....०.१५-०.५०
पेंडी खत
भुईमुगाची पेंड.....७.१६......१.२२.......०.९४
करडईची पेंड......५.०१......१.६३.......०.६३
एरंडीची पेंड.......४.५५......१.७२......०.७०
सरकीची पेंड
प्रक्रिया केलेली.....७.००........३.००......२.००
करंज पेंड........४.००........१.००......१.००
निम पेंड.........५.००........१.००......१.५०
मोहाची पेंड.......२.५०.......०.८०........१.८०
रक्तांचे खत.......११-२४.......०.८६........०.५४
मासळीचे खत....५.१५(४-१०)...५.२०(३-४)...१.६३
हाडाचे खत.......३.८८........२१.५६.......==
अॅनिमल मील........८.५०........७.८०........==
खुराचे व शिंगाचे खत....१०-१५.....१.००.......==
उसाची मळी..........०.२५.....०.४-०.५.....==
हिरवळीची खते
(सरासरी).........०.५-०.७.....०.१-०.२...०.८-१०.६
-------------------