चेतना तरंग - श्री श्री रविशंकर, प्रणेते, आर्ट ऑफ लिव्हिंग
चुकीमध्ये चूक दिसत नाही, ते भाग्यवान असतात. तुम्ही नवीन चूक करता, तेव्हा ती चूक नसते. तुम्ही एक किमती धडा शिकता. तुम्ही तीच चूक पुन्हा पुन्हा करता तेव्हा ती घोडचूक असते. चूक ही अशी गोष्ट आहे, जी तुम्हाला भविष्यकाळात दुःख देते. हे जाणूनही कुणी मुद्दाम चूक करेल का? चूक केली म्हणजे तुम्ही तुमच्या वाटेला आलेला धडा घ्यायला हुकलात. तुमच्या चुकीवर दुःख करीत बसू नका. त्यातून फक्त धडा शिका.आपल्या स्वतःची चूक न पाहणे फार कठीण आहे. तुम्ही वरवर इतरांसमोर स्वतःचे समर्थन कराल, अथवा तुमची निरागसता मांडू पाहाल. पण चूक तुमच्या सद्‍सद्विवेकबुद्धीला टोचत राहील. स्वतःचे समर्थन करू नका. त्याऐवजी चुकीची टोचणी अनुभवा. तीच तुम्हाला चुकीतून बाहेर काढेल. तुम्ही एखाद्याची चूक दाखवून देता, तेव्हा तुम्ही त्या व्यक्तीला स्वतःहून वेगळे मानता, की ते तुमचाच एक हिस्सा आहेत असे त्याला जाणवू देता? तुमचे शब्द त्यांच्यात तणाव निर्माण करतात की त्यांच्यात जास्त जाणीव निर्माण करतात?

अनेकदा तुम्ही हवे तेव्हा चूक दाखवून देत नाही, ही सुद्धा चूकच आहे. काळ, वेळ आणि स्थळाचे भान न ठेवता चूक दाखविणे ही सुद्धा चुकच आहे. अज्ञानी माणूस तीच चूक पुनःपुन्हा करतो आणि त्यातून कधीच शिकत नाही. सुज्ञ माणूस स्वतःच्या चुकांतून शिकतो आणि अतिसुज्ञ दुसऱ्यांच्या चुकांतून. तुम्ही तुमच्या चुकांनी नव्हे, तर सद्‍‌गुणांनी ओळखले जाता. चुका मर्त्य आहेत, तर सद्‌गुण दिव्यत्वाचे असतात. एकदा कोणीतरी एक चूक केली आणि मी त्याला विचारले, ‘‘तुला काय शिक्षा देऊ?’’ ती व्यक्ती म्हणाली, ‘‘गुरुजी, मला शिक्षा करू नका, मी अशी चूक पुन्हा करणार नाही.’’

थोड्या वेळाने चूक केलेल्या अशा दुसऱ्या एका व्यक्तीला मी विचारले, ‘‘मी तुला काय शिक्षा करू?’’ छान हसून तो उत्तरला, ‘‘काहीही शिक्षा द्या गुरुजी.’’ हे ऐकून मी इतर सर्वांकडे वळलो आणि हसून म्हणालो, ‘‘पाहा, माझ्या त्याच्यावरील प्रेमाबद्दल त्याला इतकी खात्री आहे की त्याला कोणत्याही शिक्षेची भीती वाटत नाही.’’ प्रेम असते तिथे भीती नसते.

देवाकडून शिक्षा होईल याची भीती बाळगू नका. प्रेमावर विश्‍वास ठेवा, जे त्याचे तुमच्यावर आहेच. एका भाविक जोडप्याच्या लग्नाचा वाढदिवस होता. त्यांनी मला एक मढवलेला पंखा दिला. ‘‘गुरुजी, ही भेट केवळ तुमच्यासाठीच,’’ असे म्हणत तो भेट केला. वेष्टणावर लिहिले होते, ‘‘दोन कृतज्ञ चाहत्यांकडून एक पंखा.’’ यावर मी त्यांना म्हणालो, ‘‘भक्त हे ‘पंखा’ आहेत; देव ‘हवा’ आहे. हवेचे अस्तित्व नेहमीच असते, पण पंखे तुम्हाला हवेच्या अस्तित्वाची जाणीव करून देतात. देव नेहमी असतोच; भक्त त्यांच्या अस्तित्वाची जाणीव करून देतात!’’