विविध कारणांमुळे वाढत चाललेले वंध्यत्वाचे प्रमाण, गर्भधारणेमध्ये येणाऱ्या विविध समस्या यांवर इन विट्रो फर्टिलायझेशन (आयव्हीएफ) ही प्रक्रिया वरदान ठरते आहे. ‘आयव्हीएफ’ प्रजनन प्रक्रियेस मदत करण्यासाठी किंवा आनुवंशिक समस्या टाळण्यासाठी आणि मुलाच्या गर्भधारणेस मदत करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्‍या प्रक्रियेची एक मालिका आहे. ‘आयव्हीएफ’दरम्यान, परिपक्व अंडी अंडाशयांकडून गोळा केली जातात आणि प्रयोगशाळेत शुक्राणूद्वारे फलित होतात. नंतर फलित अंडे (गर्भ) किंवा अंडी (गर्भाशय) गर्भाशयामध्ये हस्तांतरित केली जातात.

- ताज्या बातम्यांसाठी डाऊनलोड करा ई-सकाळचे ऍप

- पुण्याच्या बातम्या वाचण्यासाठी येथे ► क्लिक करा

‘आयव्हीएफ’च्या एका पूर्ण चक्रास सुमारे तीन आठवडे लागतात. कधीकधी टप्याटप्याने वेगवेगळ्या भागांत विभागल्या जातात आणि प्रक्रियेस जास्त वेळ लागू शकतो. प्रक्रिया अंडी आणि जोडीदाराच्या शुक्राणूंचा वापर करून केली जाऊ शकते किंवा ‘आयव्हीएफ’मध्ये दात्याकडून अंडी, शुक्राणू किंवा गर्भ मिळवतात. ‘आयव्हीएफ’ वापरून निरोगी बाळाची शक्यता अनेक बाबींवर अवलंबून असते. वय आणि वंध्यत्वाचे कारण ही त्यातील प्रमुख आहेत. ‘आयव्हीएफ’ कसे कार्य करते, संभाव्य जोखीम आणि वंध्यत्वावर उपचार करण्याची पद्धत आपल्यासाठी योग्य आहे का, हे डॉक्टर समजून घेतात आणि त्यानुसार योग्य उपचाराचा सल्ला देतात. 

1) ‘आयव्हीएफ’ची गरज केव्हा?
- फेलोपियन ट्यूबचे नुकसान किंवा अडथळा : फेलोपियन ट्यूबचे नुकसान झाले असल्यास किंवा अडथळ्यामुळे अंड्यांची गुणवत्ता किंवा अंडी फलित होण्यामध्ये समस्या निर्माण होऊ शकतात, तसेच गर्भाला गर्भाशयापर्यंत प्रवास करणे कठीण होते.

2) ओव्हुलेशन डिसऑर्डर्स 
ओव्हुलेशन (बीजकोश फुटून स्त्री जनन पेशी बाहेर येण्याची क्रिया) कमी वेळा किंवा होत नसल्यास गर्भाधारणेसाठी कमी अंडी उपलब्ध होतात

3) एंडोमेट्रिओसिस 
गर्भाशयाच्या ऊतींचे गर्भाशयाच्या बाहेर रोपण होते आणि वाढते तेव्हा एंडोमेट्रिओसिस होतो. बहुतेकदा अंडाशय, गर्भाशय आणि फॅलोपियन ट्यूबच्या कार्यावर परिणाम होतो.

4) युटेरिन फायब्रॉएड्स 
हे गर्भाशयाच्या भिंतीतील ट्यूमर असतात आणि तिशी आणि चाळिशीमधल्या स्त्रियांमध्ये आढळून येतात. फायब्रोइड्स हे फलित अंडाच्या रोपणात व्यत्यय ठरू शकतात.

याआधी फॅलोपियन नलिका गर्भधारणा रोखण्यासाठी अवरोधीत केल्या असतील आणि आता गर्भधारणा करू इच्छित असल्यास, ‘आयव्हीएफ’ प्रक्रिया ट्यूबल लिगेशन उलटण्याकरिता पर्याय असू शकतो. दुर्बल शुक्राणूंचे उत्पादन किंवा कार्य शुक्राणूंची सरासरीपेक्षा कमी प्रमाण, शुक्राणूंची कमकुवत हालचाल किंवा शुक्राणूंचा आकार आणि आकारातील विकृती यांमुळे अंडी सुपीक होत नाहीत आणि गर्भधारणा होण्यास कठीण जाते. शुक्राणूंमध्ये विकृती आढळल्यास वैद्यकीय तज्ज्ञाला भेटण्याची आवश्यकता असते. 

न समजल्या कारणांमुळे असलेले वंध्यत्व - यात वंध्यत्वाचे कोणतेही कारण आढळत नाही. दोघांपैकी एकास आनुवंशिक विकार असतील आणि भविष्यातील आपल्या होणाऱ्या बाळास आनुवंशिक विकाराचा धोका असल्यास आपण आनुवंशिक चाचणीसाठी उमेदवार असू शकता, ज्यामध्ये ‘आयव्हीएफ’ समाविष्ट आहे. कर्करोगाचे उपचार सुरू असल्यास त्याचा परिणाम गर्भधारणेवर होऊ शकतो. म्हणून याआधीच गर्भाशयातील अंडी काढून ती गोठून साठवली जातात, जेणेकरून त्यांचा वापर नंतर केला जाऊ शकतो. 

वंध्यत्वाचे प्रमाण शहरीबरोबर ग्रामीण भागातही वाढत आहे. पुरुष आणि स्त्रियांमध्ये वंध्यत्वाचे समप्रमाण आढळून येते. त्याच्या वाढत्या प्रमाणामुळे ‘आयव्हीएफ’ निःसंतान दाम्पत्यांसाठी वरदान ठरत आहे.

Edited By - Prashant Patil