नवी दिल्ली : सर्व धार्मिक गटातील भारतीय स्त्रिया आता पूर्वीच्या तुलनेत सरासरीने कमी मुलांना जन्म देत आहेत. सन 2015-16 मध्ये झालेल्या चौथ्या राष्ट्रीय कुटुंब आरोग्य सर्वेक्षण (NFHS) आणि 2019 मधील पाचव्या सर्वेक्षणादरम्यान एकूण प्रजनन दर (TFR) हा एखाद्या महिलेला तिच्या आयुष्यात जन्मलेल्या मुलांची सरासरी संख्या म्हणून ओळखला जात आहे. या आठवड्याच्या सुरुवातीला जाहीर झालेल्या डेटावरुन ही बाब स्पष्ट झाली आहे. (Muslims fertility highest in India but falling fastest NFHS survey)
हा डेटा हे देखील दर्शविते की ऐतिहासिकदृष्ट्या उच्च प्रजनन दर असलेल्या धार्मिक गटांमध्ये अर्थात मुस्लिमांमध्ये प्रजनन दरात वेगाने घट होत आहे. अशा प्रकारे, मुस्लिमांमध्ये NFHS-4 आणि NFHS-5 मध्ये अनुक्रमे 2.62 ते 2.36 पर्यंत म्हणजेच प्रजनन दरात 9.9 टक्के तीव्र घसरण आढळून आली आहे, तरीही ती इतर समुदायांपेक्षा जास्त आहे. सन 1992-93 मध्ये सर्वेक्षणाच्या सुरुवातीपासून, भारताचा TFR 3.4 वरून 2.0 पर्यंत म्हणजेच 40 टक्के पेक्षा जास्त घसरला आहे आणि आता तो 'रिप्लेसमेंट लेव्हल' मानल्या जाणार्‍या स्तरापर्यंत खाली आला आहे. ज्या स्तरावर लोकसंख्या स्थिर ठेवण्यापुरती मुले जन्माला येतात.
नॅशनल फॅमिली हेल्थ सर्व्हे डेटा दर्शवितो की, मुस्लिमांव्यतिरिक्त इतर सर्व प्रमुख धार्मिक गटांनी आता कमी बदली पातळीचा TFR गाठला आहे, तर सर्वेक्षणाच्या प्रत्येक फेरीत वेगाने घट होत असूनही मुस्लिम दर त्यापेक्षा थोडा वरच आहे. NFHS च्या आतापर्यंतच्या पाच फेऱ्यांमध्ये, मुस्लिम TFR 46.5 टक्क्यांनी घसरला आहे, म्हणजे हिंदूंसाठी 41.2 टक्के आणि ख्रिश्चन आणि शीखांसाठी सुमारे एक तृतीयांश. यामध्ये NFHS-1 (1992-93) मध्ये जैन आणि बौद्ध/नव-बौद्धांसाठी TFR डेटा संकलित केला गेलेला नाही.
बदलणारा प्रजनन दर
प्रजनन क्षमता डेटा स्पष्टपणे दर्शवितो की, प्रजनन पातळीच्या प्राथमिक कारणांपैकी एक म्हणजे आईचं शालेय शिक्षण. NFHS-5 मध्ये शालेय शिक्षण नसलेल्यांसाठी TFR 2.82 आहे. तर ज्यांचं शिक्षण 12वी किंवा त्याहून अधिक आहे त्यांचा TFR 1.78 पर्यंत घसरला आहे. 15-49 वयोगटातील (प्रजनन वय मानल्या जाणार्‍या) मुस्लिम महिलांपैकी 31.4 टक्के महिलांनी शालेय शिक्षण घेतलेलं नव्हतं आणि फक्त 44 टक्के महिलांचं वय सात वर्षांपेक्षा जास्त होतं. हिंदूंसाठी, ही संख्या 27.6 टक्के आणि 53 टक्के तर ख्रिश्चनांसाठी 16.8 टक्के आणि जवळपास 65 टक्के होती.
तसेच, एकाच धार्मिक समुदायासाठी TFR राज्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात बदलतो. उदाहरणार्थ, उत्तर प्रदेशातील हिंदूंचा TFR 2.29 आहे, परंतु तमिळनाडूमधील हिंदूंचा TFR 1.75 आहे. त्याचप्रमाणे, यूपीमध्ये मुस्लिम TFR 2.66 आहे, परंतु तामिळनाडूमध्ये तो 1.93 आहे. ही दोन्ही आकडेवारी बदली दरापेक्षा खूपच कमी आहे.
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.
