UNESCO Foundation Day : युद्धानंतर जगभरात होणारे परिणाम ओळखूनच स्थापन करण्यात आले UNESCO; जाणून घ्या इतिहास

UNESCO Foundation Day : UNESCO चे पूर्ण नाव United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation (UNESCO) आहे. त्याचे कायमचे मुख्यालय पॅरिस, फ्रान्स येथे आहे. UNESCO ची स्थापना या दिवशी म्हणजेच १६ नोव्हेंबर १९४५ रोजी झाली. आज स्थापना दिनानिमित्त आपण जाणून घेऊया  त्याचा इतिहास, उद्देश आणि इतर खास गोष्टी.

सन १९४२ मध्ये संपूर्ण जग युद्धात अडकलेले होते. एका बाजूला नाझी जर्मनी आणि त्याचे मित्र राष्ट्र आणि दुसऱ्या बाजूला इतर युरोपीय देश होते. म्हणजे एका बाजूला अक्ष राष्ट्रे आणि दुसऱ्या बाजूला मित्र राष्ट्रे होती. या दरम्यान मित्र राष्ट्र असलेल्या राष्ट्रांच्या सर्व शिक्षण मंत्री युनायटेड किंगडम येथे सभा घेतली. 

या सभेचे नाव Conference of Allied Ministers of Education (Chem) असे होते. युद्ध संपायला अजून बराच अवधी होता. पण या देशांना युद्धाचे परिणाम माहिती होते.

युद्धानंतर, त्यांनी अशी संघटना स्थापन करण्याचा विचार सुरू केला. जी त्यांची उद्ध्वस्त झालेली शिक्षण व्यवस्था पुनरुज्जीवित करू शकेल. आणि जगात शांतता प्रस्थापित करण्यात भूमिका बजावू शकेल. हा विचार पुढे नेत बैठकीत शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक क्षेत्रात काम करणारी संस्था स्थापन करण्याचा प्रस्ताव मांडण्यात आला.

जागतिक स्तरावर ही कल्पना सर्वांनाच आवडली, त्यामुळे या योजनेने चळवळीचे रूप धारण केले आणि लवकरच तिच्या प्रभावी अंमलबजावणीबाबत विचार सुरू झाला. ही योजना प्रत्यक्षात आणण्यात अमेरिकेसह इतर अनेक सरकारांनीही रस दाखवला.

केमच्या प्रस्तावावर, ही योजना प्रत्यक्षात आणण्यासाठी १ ते १६ नोव्हेंबर १९४५ दरम्यान संयुक्त राष्ट्रांची परिषद बोलावण्यात आली. लंडन येथे झालेल्या या परिषदेत ४४ देशांचे प्रतिनिधी सहभागी झाले होते. तेथे एक संघटना स्थापन करण्याचा निर्णय घेण्यात आला जी शांततेची ब्रँड अॅम्बेसेडर असेल जेणेकरून जगात दुसरे महायुद्ध रोखता येईल.

परिषदेच्या शेवटी, ३७ देशांनी संयुक्त राष्ट्र शैक्षणिक, वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक संघटना (UNESCO) ची स्थापना केली. युनेस्कोच्या संविधानावर १६ नोव्हेंबर १९४५ रोजी स्वाक्षरी करण्यात आली होती, परंतु ती ४ नोव्हेंबर १९४६ रोजी लागू झाली. UNESCO च्या सर्वसाधारण परिषदेचे पहिले सत्र १९ नोव्हेंबर ते १० डिसेंबर १९४६ या कालावधीत पॅरिस येथे पार पडले.

यामध्ये ३० देशांचे प्रतिनिधी सहभागी झाले होते. या ३० देशांना युनेस्कोच्या विषयांवर मतदानाचा अधिकारही होता. या संस्थेचा आढावा वाढत गेला आणि सदस्य सामील होत गेले. दुसऱ्या महायुद्धानंतर, अधिक सदस्य युनेस्कोमध्ये सामील होत राहिले. १९६० पर्यंत अनेक देश यात सहभागी झाले.मधल्या काळात युनेस्कोमध्ये काही देश येत-जात राहिले पण नंतर जवळपास सर्वच देश त्यात सामील झाले.

UNESCO चे उद्दिष्ट काय आहे

UNESCO हे संयुक्त राष्ट्रांचे एक युनिट आहे. त्याच्या स्थापनेचा उद्देश शिक्षण, संस्कृती आणि विज्ञानाच्या प्रचाराद्वारे आंतरराष्ट्रीय शांतता, विकास आणि संबंधांना प्रोत्साहन देणे आहे.

रचना

युनेस्कोच्या सदस्य राष्ट्रांची एकूण संख्या १९५ आहे. यात सात सहयोगी सदस्य आणि दोन निरीक्षक देश आहेत. त्याची जगभरात २१ राष्ट्रीय कार्यालये आहेत.

दर दोन वर्षांनी एक महासभा आयोजित केली जाते ज्यामध्ये सर्व युनेस्को सदस्य राज्ये आणि निरीक्षक राज्ये उपस्थित असतात. कोणत्याही विषयावर मतदान करण्यासाठी सर्व देशांना किमान एक मत आहे.

युनेस्कोने जागतिक वारशात जगभरातील विविध देशांच्या वारशाचा समावेश केला आहे. भारतातील एकूण ३५ स्थळांचा जागतिक वारसा स्थळांमध्ये समावेश करण्यात आला आहे.