स्मिथिया हिऱ्सुता पाहायचा आहे का ? मग या कोल्हापूराला

टेंबलाईवाडी (कोल्हापूर) : शिवाजी विद्यापीठाच्या क्रीडांगणावर पिवळ्या फुलांचा गालीचा अंथरावा, असे दृश्‍य आहे. 'कवला' या गवतवर्गीय वनस्पतीची ही फुले असून, दहा ते पंधरा वर्षांपासून नित्यनियमाने या परिसरात ती उगवतात. याचे शास्त्रीय नाव स्मिथिया हिऱ्सुता असे आहे. ती पश्‍चिम घाटातील दुर्मीळ वनस्पती आहे. या फुलांमुळे विद्यापीठाचा मनोहारी परिसर आणखी बहरला आहे.    

विद्यापीठ परिसरात विपूल जैवविविधता पाहायला मिळते. विविध प्रकारचे किडे, पक्षी, सरीसृप, प्राणी इथे आहेत. वनस्पतींचे असंख्य प्रकार विद्यापीठाच्या विस्तीर्ण परिसरात आढळतात. आता 'स्मिथिया हिऱ्सुता' या वन्सपतींची भर पडली आहे. या वनस्पतीचे मराठीमधील नाव कवला किंवा कवळा असेही आहे. ही वनस्पती गवतवर्गीय असून, तिला पिवळी फुले येतात.

हेही वाचा -  आता चालण्यावरही मिळणार तुम्हाला मोठे बक्षिस...

विद्यापीठाच्या क्रिकेट मैदानात ही फुले पाहायला मिळतात. अत्यंत नाजूक असणारी ही फुले गालीच्या अंथरावा अशीप्रकारे भासतात. त्यांचा बहर एक वर्षाआड येतो. पाणथळ जागेत ही वनस्पती उगवते. पूर्वी पश्‍चिम घाटातील पठारे, माळ येथे मोठ्या संख्येने दिसणारी ही वनस्पती आता कमी प्रमाणात उगवते. त्यामुळे तिचा समावेश दुर्मीळ प्रजातींत केला गेला आहे. उन्ह कमी व्हायला लागले की ही फुले आणि पाने मिटून घेतात. 

दुसऱ्या दिवशी पुन्हा उगवतात. साधारण लाजाळूसारखी तीन ते चार पानांच्या  जोड्यांची संयुक्त पाने असतात. या पानांमधून वर कळ्यांचा झुपका येतो. एक किंवा जास्त फुले एकाचेळी फुलतात. हा फुलांचा बहर दोन ते तीन आठवडे जोरात असतो. नंतर शेंगा तयार होतात आणि त्या वाळून फुटतात. त्यातून पडलेल्या बियापासून पुन्हा पुढच्या वर्षी रोपे उगवतात. पिवळ्याधमक रंगांच्या या फुलांत लाल रंगाचा आकर्षक ठिपका असतो. त्यामुळे ती मिकी माउससारखी अनेक जणांना भासतात. त्यांना मिकी माऊस फ्लॉवर्स किंवा डोनाल्ड डक फ्लॉवर्स असेही म्हणतात. 

स्मिथिया हिऱ्सुता...

'स्मिथिया' हे संशोधक सर जेम्स एडवर्ड स्मिथ यांच्या नावावरून घेतले आहे, तर त्याच्या खोडावर केसासारखी रचना दिसते, म्हणून पुढे हिऱ्सुता जोडले गेले. मराठीत कवळा किंवा कवला नावाने ओळखले जाते. भारताबरोबर ते चीन, जपान, मलेशिया, उत्तर ऑस्ट्रेलिया या देशातही आढळते. हे झाड साधारण १५ ते ९० सेंटीमीटरपर्यंत वाढते. काही भागांत याच्या पानांची भाजी खात असल्याचा उल्लेख आढळला. तसेच जमीन कसदार बनवण्यासाठी ही वनस्पती उपयुक्त ठरते.

हेही वाचा -  ..अन्‌ खाकी वर्दीही गहिवरली ; त्या मुलीसाठी ठरले देवदूत

पश्‍चिम घाटातील दुर्मीळ वनस्पती

"स्मिथिया हिऱ्सुता ही वनस्पती दहा ते बारा वर्षांपासून शिवाजी विद्यापीठात उगवते. या वनस्पतीच्या फुलांवर मधमाश्‍या, फुलपाखरे पाहायला मिळतात. यातून याचे पर्यावर्णीय महत्त्व अधोरेखित होते. या वनस्पतीमुळे विद्यापीठाचा परिसर तर 
आकर्षक दिसतो."

- प्रा. डॉ. व्ही. एन. शिंदे, उपकुलसचिव, शिवाजी विद्यापीठ

संपादन - स्नेहल कदम