लग्नाचं ऑलिम्पिक! अख्खं गाव असतं वऱ्हाडी; सूट-बूट नाही, वर येतो अनवाणी

भारतात लग्न हा एकप्रकारे उत्सव असतो. लोक लाखो रुपये लग्नसोहळ्यांवर खर्च करतात. लग्नामध्ये वधू-वरांच्या पेहराव आणि बुटांवर मोठा खर्च केला जातो. मिरवणुकीत वर घोड्यावर स्वार होऊन वधूच्या घरी पोहोचतो, परंतु बिकानेरचा (Bikaner) पुष्कर्ण समाज (Pushkarn Society) याला अपवाद आहे. या समाजाच्या विवाहसोहळ्यांना ऑलिम्पिकही (Wedding Olympic) म्हटले जाते. या दरम्यान वर अनवाणी पायाने सासरच्या घरी जातो. यावेळी त्याने सूट-बूटऐवजी फक्त बनियान घातलेलं असते. 300 वर्षांपेक्षा अधिक जुनी ही परंपरा आजही या समाजातील लोक जपत आहेत. शुक्रवार, 18 फेब्रुवारी रोजी बिकानेरमध्ये, पुष्कर्ण सावामध्ये ही अनोखी परंपरा पाळली जात असल्याचे दिसते. जिथे वराला विष्णुस्वरूप मानले जाते, तर वधू लक्ष्मी. बँड-बाजाच्या ऐवजी शंख शिंपल्याचा आवाज आणि मंत्रोच्चाराचे गुंजन केलं जाते. (Wedding Olympic: Pushkarn Society, Bikaner, Rajasthan- Unique wedding tradition)

लग्नातील विशेष गोष्ट म्हणजे पुष्कर्ण समाजातील सर्व प्रथा आणि परंपरांनुसार विवाहाचा विधी केला जातो. सावा पाहण्यासाठी देशभरातून लोक बिकानेरला येतात. पुष्कर्ण सावामध्ये 'खिरोडा' हा मांगलिक विधी आहे. महिला शुभ मुहूर्तावर पापड तयार करतात. त्यांना कुंकवाच्या पेंटिंगने सजवते. विवाह विधींमध्ये खिरोडा वधूकडून वराच्या बाजूने आणला जातो. येथे वराच्या बाजूने पूजेचे कार्यक्रम पूर्ण केले जातात. खिरोडा मटेरिअलमध्ये समाविष्ट असलेल्या पापडांना पारंपारिक दोहे गाऊन वधू-वर पक्षाचे लोक पापड वाटतात. हा एक महत्त्वाचा विधी आहे.

सर्वात पहिल्यांदा वरात घेऊन जाणाऱ्या वराला मिळते पहिले बक्षिस-

जणू शहर हे लग्नमंडप असतो, तर शहरातील रहिवासी वऱ्हाडी असतात. प्रत्येक गल्लीबोळातून वराती निघतात. या वरातींच्या स्वागतात सर्वजण सहभागी होतात. शहरातील अरुंद रस्त्यांपासून ते मोहल्ल्यापर्यंत महिला-पुरुषांच्या गर्दीत विवाह सोहळ्याचे आयोजन करण्यात येते. शेकडो वर्षे जुनी ही परंपरा फक्त बिकानेरमध्येच चालते. येथे पुष्कर्ण समाज विवाहास पात्र असलेल्या मुलांचे लग्न त्याच तारखेला करतात. यामागे समाजाचा खूप चांगला विचार आहे. सर्व घरांमध्ये लग्न असेल तर एकाही घरात जास्त पाहुणे येत नाहीत. लग्नात कमी वऱ्हाडी आले तर मुलीच्या वडील खर्च कमी होतो.

एकाच दिवसात इतके विवाह होतात की संपूर्ण शहर मिरवणुकीसारखे दिसते. लग्नाचे मंडप इतके सजवले जातात की पंडितही मिळत नाहीत. या दिवशी होणार्‍या सर्व विवाहसोहळ्यांसाठी शासनाने अनुदान जाहीर केलं आहे. लग्नाच्या दिवशी मिरवणूक घेऊन चौकातून प्रथम येणाऱ्या वराला बक्षीसही दिले जाते. त्याच वराला पुरस्कार मिळतो, जो विष्णूचा पेहराव परिधान करतो. हे सर्व शहराची संस्कृती जपण्यासाठी केले जाते.

पुष्कर्ण समाजाने एक चांगला आदर्श ठेवला आहे

राजेशाही काळापासून सुरू झालेली ही परंपरा पूर्वी दर 4 वर्षांनी होत होती, त्यामुळे विवाहसोहळ्याचा अनोखा कार्यक्रम ऑलिम्पिक विवाहाच्या नावाने लोकप्रिय झाला. मात्र आता 2 वर्षांपासून त्याचे आयोजन केले जात आहे. जिथे समाजातील अनेक संस्था वैवाहिक कार्यक्रमाशी संबंधित साहित्य लोकांना मोफत पुरवत आहेत. या बचतीची खास गोष्ट म्हणजे यामध्ये कोणताही व्यवहार नाही. हुंड्याच्या नावावर लाखो रुपये घेणाऱ्यांसमोर पुष्कर्ण समाजाची ही प्रथा सर्वात मोठे उदाहरण आहे. गरीब कुटुंबांना मदत केली जाते. मोठ्या संख्येने गरीब कुटुंबांना लग्नाच्या साहित्यासह रोख रक्कम देखील दिली जाते. महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे मदत देणारे त्यांची नावे कधीच सार्वजनिक करत नाहीत. सोसायटीच्या नावावर सर्व कामे केली जातात.

बिकानेरचे राजघराणे आजही या विवाह सोहळ्यात आपली भूमिका बजावते. परंपरेनुसार, ब्राह्मण समाजातील विद्वान प्रथम राजघराण्याकडे सावा आयोजित करण्याची परवानगी घेतात. सध्या राजमाता सुशीला कुमारी याला परवानगी देतात. त्यानंतर लग्नाच्या दिवशी राजघराण्यातील सदस्य आणि सध्या बिकानेर पूर्व येथील आमदार सिद्धी कुमारी या कार्यक्रमाला हजेरी लावतात. लग्न करणाऱ्या प्रत्येक मुलीला राजघराण्याकडून भेटवस्तूही दिली जाते.