सोलापूर : सध्या व्यवसायाच्या जगात बरेच बदल झाले आहेत. आता मार्केट नवनवीन रणनीतीवर चालते. त्यासाठी उत्तम नियोजनाने काम करावे लागेल. हेच कारण आहे की बाजारपेठेतील ग्राहकांना समजून घ्यावे लागेल आणि त्याप्रमाणे त्यांना अधिक वेळ द्यावा लागेल. ही उद्दिष्टे पूर्ण करण्यासाठी बाजाराच्या संशोधकाची (मार्केट रिसर्चर) आवश्‍यकता आहे. 

मार्केट रिसर्चर हे एक प्रकारे बाजार आणि ग्राहक यांच्यातील दुवा आहेत. त्यांना ग्राहक पर्याय, चाचण्या आणि त्यांच्या आवश्‍यकतांवर बारीक लक्ष ठेवावे लागते. कंपन्या अनेक प्रक्रियांच्या माध्यमातून हा डेटा गोळा करतात. त्यानंतर लोकांमध्ये कोणत्या प्रकारच्या उत्पादनांची मागणी आहे आणि त्यासाठी त्यांनी पुढाकार कसा घ्यावा हे त्यामुळे ठरवले जाते. म्हणूनच बाजाराच्या संशोधकाचे काम रोचक आहे. या क्षेत्रात नोकरी मिळवण्यासाठी बॅचलर डिग्री आवश्‍यक असताना, आपण विपणन, अर्थशास्त्र, मानसशास्त्र, समाजशास्त्र आणि आकडेवारीबद्दल उत्सुक असले पाहिजे. या क्षेत्राची निवड करण्यापूर्वी, आपण आपले संप्रेषण कौशल्य सुधारले पाहिजे, कारण या कौशल्याची आपल्याला मोठ्या प्रमाणात आवश्‍यकता आहे. 

जसजसे जग बदलत आहे तसतसे डेटाचेही महत्त्व वाढत आहे. बाजार समजण्यासाठी डेटा आवश्‍यक आहे. जेव्हा एखादी कंपनी एखादे उत्पादन बाजारात आणते तेव्हा कंपनीला डेटाच्या आधारे केलेल्या संशोधनाच्या आधारे निर्णय घ्यावे लागतात. अशा परिस्थितीत बाजाराच्या संशोधकाची भूमिका महत्त्वपूर्ण ठरते. तो रिसर्चसाठी लोकांमध्ये जातो आणि त्यांच्या आवडी-निवडींवर आधारित त्याचा डेटा तयार करतो, ज्याच्या आधारे उत्पादनाचे भविष्य सांगता येऊ शकते. कंपनीही त्यातून लक्ष्य निश्‍चित करते. या आधारावर, उत्पादनात प्रामुख्याने कोणाला लक्ष्य करायचे हे निश्‍चित केले जाते. 

आपणास एखादे करिअर एखाद्या मनोरंजक मार्गाने बनवायचे असेल आणि त्यामध्ये प्रचंड वाढ हवी असेल तर बाजाराचे संशोधक म्हणून करिअर करण्यासाठी स्वत:ला तयार करा. आपण डेटामध्ये आपलं मन रमत असेल तर आपल्यासाठी निश्‍चितपणे हा एक उत्तम पर्याय असू शकतो. 

येथे अभ्यास करू शकता 

• इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मास कम्युनिकेशन, जेएनयू कॅम्पस, नवी दिल्ली 
• नॅशनल इन्स्टिट्यू ऑफ सेल्स, नवी दिल्ली 
• सिम्बायोसिस इन्स्टिट्यूट ऑफ मीडिया अँड कम्युनिकेशन, पुणे 
• युनिव्हर्सिटी ऑफ लखनऊ, लखनऊ 

बाजार संशोधक (मार्केट रिसर्चर) ग्राहकांची पसंती, खरेदीच्या सवयी, बाजाराच्या संशोधनावर आधारित डेटा तयार करतात. त्यातून जाताना त्यांना अनेक फेऱ्या पार कराव्या लागतात. त्यानंतर ते त्यांच्या संशोधनाचा अहवाल, कंपनीच्या निर्णयामुळे त्यांना कसा फायदा होऊ शकतो यासंबंधी ग्राफिक इलेस्ट्रेशन देऊन स्पष्टीकरण देतात. 

कामाचे स्वरूप 
कंपनीच्या संभाव्य विक्री आणि मार्केटशी संबंधित सर्व पद्धती मार्केट संशोधकाच्या जॉब प्रोफाइलचा भाग आहेत. आकडेवारीच्या आधारे भविष्याचा अंदाज घ्यावा लागतो. येत्या काही दिवसांत बाजारपेठ कशी असेल, हे त्याने आपल्या कंपनीला सांगावे लागेल. हे डेटा प्रश्नावली, टेलिफोन, इंटरनेट सर्वेक्षण किंवा वैयक्तिक मुलाखतीच्या आधारे तयार केले जातात. बरेच संशोधन गटचर्चेवर आधारित आहेत. हा डेटा गोळा केल्यानंतर त्यांना ग्राहकांच्या पसंतीच्या आधारे डिझाईन करावे लागेल. 

जागतिक स्तरावर बाजारपेठेतील संशोधकांना मोठी मागणी आहे. आपण हे आपले करिअर म्हणून निवडत असल्यास, हा एक योग्य निर्णय असल्याचे सिद्ध होऊ शकते. यात यशस्वी होण्यासाठी तुम्हाला बाजाराची कल्चर चांगलीच समजली पाहिजे. आज बाजारपेठेतील संशोधन क्षेत्रात बरेच काही घडत आहे आणि येणाऱ्या अनेक वर्षांत या क्षेत्रात बरेच काही केले जाण्याची अपेक्षा आहे. 

या तीन गोष्टींवर लक्ष्य ठेवणे महत्त्वाचे 

• संशोधन : हा त्याचा आधार आहे. याद्वारे बऱ्याच गोष्टी जाणून घेतल्या जातात. हे देखील माहीत करून घ्यावे लागेल की किती लोकांना उत्पादन आवडते किंवा नाही. 
• लेग वर्क : लेग वर्क देखील एक महत्त्वाचा दुवा आहे. यात फिल्डवर जाऊन काम करावे लागते. 
• डेटामधील जादू : संशोधकाकडे डेटा असणे आवश्‍यक आहे. त्याशिवाय तो अचूक विश्‍लेषण करू शकत नाही.