पांढरे शुभ्र, छोटेसे आणि नाजूक तीळ दिसतात खूप छान. बाजारात पिवळट, लालसर रंगाचे, काळे असे तीळ मिळतात; पण स्वयंपाकघरात प्रामुख्याने पॉलिश केलेले पांढरे तीळ वापरले जातात. तीळ हे म्यानमार, चीन, भारत व अनेक अफ्रिकी देशांत पिकत असून नायजेरिया, सुदान, इथिओपिया या देशांतील तर ते एक मुख्य पीक आहे.

तिळातील पोषक तत्त्वे, त्याचा स्वाद आणि कुरकुरीतपणामुळे अनेक खाद्यसंस्कृतीमधे त्याने महत्त्वाचे स्थान मिळवले आहे. बिस्किटे, ब्रेड, केक्स अशा बेकरी प्रॉडक्ट्समधे स्टरफाय केलेल्या पदार्थांत ते वापरले जातात. तिळाच्या वड्या, लाडू, चिक्की, तीळ घालून गुळाच्या पोळ्या असे अनेक पदार्थ बनवले जातात. याव्यतिरिक्त तिळाची वेगवेगळ्या प्रकारांनी चटणी बनवली जाते.

किंचित भाजून घेतलेले तीळ सॅलडमध्ये अथवा पदार्थ सजवण्यासाठी वापरतात. युरोपमध्ये मार्गारीन बनवताना त्यात तिळाचा वापर केला जातो. मध्यपूर्व देशातील पदार्थात तिळापासून बनवलेली पेस्ट म्हणजे ‘ताहिनी’ खूप वापरली जाते.

थंडीच्या दिवसात शरीराला उष्णता देण्यासाठी तीळ खाल्ले जातात. या कारणामुळेच जानेवारी महिन्यात मकर संक्रांतीला तिळगूळ बनवला जातो; तसेच बाजरीच्या भाकरीवर तीळ लावले जातात. तिळातील कॅल्शियम आयर्न, मॅग्नेशियम आणि झिंक या घटकांमुळे हृदयाचे आरोग्य चांगले रहाण्यास मदत होते; तसेच ते हाडांसाठी पोषक ठरतात. तिळातील पोषक तत्त्वामुळे तिळकूट वा तिळाच्या चटणीचा रोजच्या जेवणात सामावेश करावा..

तीळ ही तेल बी असल्यामुळे सहाजिकच त्यापासून तेल काढले जाते व अनेक देशांत ते स्वयंपाकासाठी वापरले जाते. हे तेल त्वचेच्या समस्यांसाठी फायदेशीर असल्यामुळे तिळाच्या तेलाचा उपयोग शरीराला मसाज करण्यासाठी व दुखऱ्या सांध्यांवर चोळण्यासाठी केला जातो. काळे तीळ व तिळाचे तेल आयुर्वेदिक औषधात वापरते जाते.