अवंती दामले, आहारतज्ज्ञ आणि सल्लागार

गुढीपाडव्यानंतर उन्हाळ्याची चाहूल लागायला सुरवात होते. अंगावर येणारा घाम, भूक मंदावणे, सतत तहान तहान होणे, थकवा, अशक्तपणा त्यामुळे आपला आहार कमी होतो व आपली रोगप्रतिबंधक शक्ती मंदावते.

उन्हाळ्यामध्ये सर्वसाधारणपणे

• पचन शक्ती मंदावते.

• त्वचेला स्निग्धतेची गरज भासते.

• डिहायड्रेशन, हिट स्ट्रोक

• क्षारांचे प्रमाण कमी होऊन चक्कर येऊ शकते.

• सनबर्न, घामोळ्यासारखे त्वचा विकार इ. प्रकारचे आजार दिसतात.

उन्हाळ्याच्या दिवसांमध्ये आहारामध्ये खालील गोष्टीचा समावेश करावा -

• शरीरातील पाण्याचे संतुलन राखण्यासाठी पाणी, पाण्यात वाळा, मोगरा, पुदिना इ. वस्तूंचा वापर करून पाण्याला सुवासिक करून पाणी प्यावे.

• कॉफी, चहा यांसारख्या उत्तेजक पेयांचा वापर टाळून आहारात नारळाचे पाणी, ताक, लिंबूपाणी, बार्लीचे पाणी यांचा वापर करावा.

• आहारात तेलकट, मसाल्याचे पदार्थ टाळावेत.

• आहारामध्ये सुंठ, सैंधव, जीरे, ओवा यांसारखा पदार्थांचा वापर करावा- ज्यामुळे पचनास मदत होईल. उदा. सुंठवडा, ताकामध्ये सैंधव, कडुनिंबाची सुंठ, जिरे, ओवा घालून केलेली चटणी.

• तहान लागावी म्हणून धणे, जिरे यांचे पाणी, कोकम सरबत, पन्हे यांचा वापर करावा. कोल्डड्रिंक्सचा वापर टाळावा.

• मधल्यावेळेचे खाणे म्हणून पाणीयुक्त फळे उदा. खरबूज, कलिंगड, जाम, करवंदे यांचा वापर करावा.

• आहारात पाणीयुक्त भाज्या, काकडी, पालेभाज्या, पुदिना, टोमॅटो, कांदा यांचा वापर करावा.

• आहारात प्रथिनांसाठी उन्हाळ्यामध्ये मोड आलेली कडधान्ये, डाळींचा वापर करावा.

• उन्हाळ्यामध्ये बदाम, काळ्या मनुका, सुके अंजीर, जर्दाळू यांसारख्या सुक्यामेव्याचा वापर करावा.

• उन्हाळ्यामध्ये पचनशक्ती मंदावलेली असते- म्हणून रात्रीचा आहार हलका असावा. त्यामध्ये कढी, सार, खिचडी, पालेभाजी-आमटी, दहीभात यांसारख्या पदार्थांचा समावेश करावा.

सर्वसाधारण लोकांसाठी उन्हाळ्यातील आहाराचा तक्ता

सकाळी उठल्यावर १ कप जिरे पाणी/ बार्लीचे पाणी.

हलका व्यायाम व श्वसनाच्या व्यायामानंतर १ कप थंड दूध, बदाम व १ चमचा गुलकंद + १ चमचा सब्जा बी घालून.

नाश्ता - मुगाचे डोसे/ नाचणीचे अंबील.

दुपारच्या जेवणात - काकडी-टोमॅटोची कोशिंबीर, वरण + ज्वारी भाकरी/ १ फुलका + १ वाटी भाजी

मधल्या वेळचे खाणे - कलिंगड/ खरबूज + १ कप लिंबूपाणी/ पन्हे + काळ्या मनुका/ एखादे सुके अंजीर.

रात्रीचे जेवण - मूग डाळीची खिचडी + कढी/ दहीभात/ भाज्या वापरून ठेपला/ धपाटे आणि दही.

• दिवसभरात १५-१६ ग्लास पाणी प्यावे.

• आईस्क्रीमचा वापर कमीत कमी करावा. त्याच्या ऐवजी आहारात फळांचा समावेश करावा.

• ज्यूस, मिल्कशेकचा वापर टाळून सालासकट/ किंवा चोथ्यासकट फळे खावीत.

• माठातले पाणी प्यावे.

खास उन्हाळ्यासाठी काही पेये

१. लिंबू/ आवळा/ कोकम/ पन्हे यांसारखी सरबते

२. सातूचे पीठ पाण्यातून किंवा ताकातून घ्यावे.

३. शहाळ्याचे पाणी/ उसाचा रस.

४. बार्लीचे पाणी

५. जिरे-धणे याचे पाणी

६. मठ्ठा

७. ताक

८. आमसुलाचे तिवळे