-rat२७p२९.jpg-
२५N८७५२४
गुहागर ः भाद्रपद चतुर्थीलाच गणपती बनवणारे कोळथरेतील महाजन.
------
पूजन केलेल्या मातीची बनवतात मूर्ती
कोळथरेतील महाजन कुटुंब ; ३०० वर्षी जुनी परंपरा
मयुरेश पाटणकर ; सकाळ वृत्तसेवा
गुहागर, ता. २७ : गणेशोत्सवाच्या निमित्ताने आज घरोघरी आकर्षक गणरायांच्या मूर्तीची प्रतिष्ठापना झाली आहे. या उत्सवातून विविध परंपरांचे दर्शनही होत असते. कोळथरे (ता. दापोली) येथील महाजन कुटुंबात भाद्रपद चतुर्थीच्या दिवशी पूजा केलेल्या मातीपासून गणपती बनवून त्याची प्रतिष्ठापना करण्याची परंपरा आहे. गेली ३०० वर्षे ही परंपरा सुरू आहे.
दापोली तालुक्यातील कोळथरे येथे पर्यावरणपूरक गणपतीची मूर्ती आणण्याची परंपरा महाजन कुटुंब ३०० वर्ष जपत आहे. भाद्रपदी गणेशोत्सवात बहुतांश ठिकाणी आदल्या दिवशी गणपतीची मूर्ती चित्रशाळेतून आणली जाते. महाजनांकडे मात्र गणेश चतुर्थीच्या दिवशीच ही गणपतीची मूर्ती घरी बनवली जाते. चतुर्थीच्या दिवशी पहाटे ५ वाजता महाजन मंडळी घरच्या देवांची पूजा करून, सोवळे नेसून बाहेर पडतात. कोळथरे गावातील गणपती (बापेश्वर मंदिर) व कोळेश्वराचे दर्शन घेऊन कुंभारवाडीतील डोंगराच्या पायथ्याशी जातात. जिथून माती घ्यायची त्या जागेची यथासांग पूजा केली जाते. तेथील घमेलभर माती घरी आणली जाते. सोवळे नेसूनच घरात गणपतीची मूर्ती बनवली जाते. या मूर्तीला रंग म्हणून शेंदूर लावला जातो. मुकुट आणि दागिने म्हणून सोनेरी कागद मूर्तीवर चिकटवला जातो. साधारणपणे ४ ते ५ तासात गणपतीची मूर्ती तयार होते. याच मूर्तीची सुमारे १० ते ११च्या दरम्यान प्राणप्रतिष्ठा केली जाते. २१ मोदकांचा नैवेद्य गणरायाला दाखवला जातो. रात्री आरती मंत्रपुष्पांजलीचा कार्यक्रम होतो. दुसऱ्या दिवशी दुपारी या गणेशमूर्तींचे समुद्रात विसर्जन केले जाते. कोळथऱ्यातील महाजनांच्या चार कुटुंबात अशा पद्धतीने भाद्रपदातील गणेशोत्सव साजरा केला जातो.
सुमारे ३०० वर्षांपूर्वी (कै.) नारायण विष्णू महाजन यांचे एकमेव घर कोळथऱ्यात होते. आज नारायण महाजन यांच्या कुळातील आगोमवाले महाजन, सुरेश महाजन, पद्माकर महाजन आणि श्रीकृष्ण गोविंद महाजनांच्या घरातील पेठे कुटुंब अशा चार घरांमध्ये ही परंपरा सुरू आहे.
--
कोट
या परंपरेमागे वेगळा काही दृष्टिकोन नसावा. ३०० वर्षांपूर्वी खेडेगावातून चित्रशाळा नसल्यामुळे अनेक ठिकाणी अशाच पद्धतीने घरोघरी गणपतींची स्थापना होत असेल. पुढे चित्रशाळा सुरू झाल्यावर आखीवरेखीव मूर्ती मिळू लागल्या; पण महाजन कुटुंबाने ही प्रथा पुढे सुरू ठेवली. आज आम्हीदेखील ही पर्यावरणपूरक परंपरा जपत आहोत.
- मिहीर महाजन

चौकट
पेठेही जपतात परंपरा
कोळथऱ्यांतील (कै.) श्रीकृष्ण गोविंद महाजन यांचा सुपारीचा मोठा व्यवसाय होता. मुलगा नसल्याने हा व्यवसाय तसेच इतर बागायती उत्पन्न सांभाळण्यासाठी त्यांचे जावई इंदुशेखर पेठे कोळथऱ्यात आले. महाजनांच्या घरी राहात असल्याने त्यांनीही येथील महाजनांच्या प्रथा परंपरा पुढे सुरू ठेवल्या आहेत. आता शेखर पेठे यांचा मुलगा सुनील पेठे देखील महाजनांप्रमाणेच मातीचा गणपती बनवून पूजा करण्याची परंपरा जपत आहे.