नाशिक : अखिल भारतीय नाट्य परिषदेची ‘स्क्रीप्ट बँक’ अर्थात संहिता अधिकोष असा उपक्रम आहे. यामध्ये कवी कुसुमाग्रज, प्रा वसंत कानेटकर यांनी लिहिलेल्या नाटकांपासून ते नवोदित लेखकांच्या नाट्य संहिताचे जतन करण्यात आले आहे. या नाट्य संहितांचा संदर्भ म्हणून कलावंत अभ्यास करतात. पण नाट्य परिषदेची मध्यवर्ती शाखा तसेच सरकारने पुढाकार घेतल्यास कागदी स्वरूपातील या संहिताचे डिजिटायझेशन शक्य होणार आहे.

कलावंतांना संदर्भासाठी नाट्य संहिता परिषदेकडून विनामूल्य उपलब्ध करून दिल्या जातात. शंभर रूपये अनामत शुल्क आकारून संहितेची छायाप्रत काढण्याची परवानगी देण्यात येते. मूळ संहिता जमा केल्यानंतर भरलेले शुल्क परत मिळते. थोडक्यात या नाट्य संहिता विनामूल्य उपलब्ध आहेत. कपाटबंद असलेल्या संहितांचे येत्या काळात जतन करणे शक्य होणार नाही. अक्षर पुसट होणे, कागद जीर्ण झाल्यानंतर जतन करणे अवघड होते.

त्यासाठी ‘पीडीएफ’ स्वरूपात संहिता असल्यास कायमस्वरूपी त्याचे संवर्धन होऊ शकते. दोन वर्षांपूर्वी सांस्कृतिक संचनालयाने परिषद वा परिषदेच्या शाखांमार्फत संहिताचे डिजिटायझेशन करण्याचा प्रस्ताव दिला होता; परंतु त्याचे पुढे काही झाले नाही आणि नंतर तो प्रस्तावच बारगळला. नाटकांचे सेन्सॉर बोर्ड अर्थात रंगभूमी परिनिरीक्षण मंडळाला नाट्य संहितांचे गठ्ठे सांभाळावे लागतात.

मंडळाकडे ना हकरत प्रमाणपत्र मिळविण्यासाठी संहितांचे तीन प्रती मंडळाला द्याव्या लागतात. पैकी काही बदल असल्यास तसे सूचित करून दोन प्रती लेखकाला तर एक स्थळप्रत म्हणून मंडळाकडे जमा राहते. त्यानंतर सादरीकरणासाठी परवानगीनचे अंतिम प्रमाणपत्र देण्यात येते. याच संहिता जर ‘पीडीएफ’ स्वरूपात असल्यास कागदाचा बोजा कमी होऊन संवर्धनाचा खर्च वाचू शकेल.

संहिताचे डिजिटायझेशन करणे नक्कीच शक्य आहे पण, त्यासाठी किती खर्च येऊ शकतो, तो खर्च परिषदेला परवडणारा आहे का, ते बघावे लागेल. दर्जेदार संहिता, स्पर्धेतील संहिता असेही त्यांचे वर्गीकरण करावे लागणार आहे. सध्या संदर्भासाठी मोफत संहिता दिल्या जात आहेत. पण, परिषदेचे सभागृह कमी पडत असल्याने काम करण्याला मर्यादा येतात.

-प्रा. रवींद्र कदम, अध्यक्ष, अखिल भारतीय नाट्य परिषद

संहिता अधिकोषाची सुरूवात

प्रा रवींद्र कदम यांनी १९९५-९६ मध्ये यांनी एका संस्थेच्या माध्यमातून संहिता अधिकोष संकल्पना सुरू केली. कालिदास कलामंदिरात या उपक्रमाचे उद्‍घाटन दिवंगत अभिनेते सदाशीव अमरापूरकर यांच्या हस्ते झाले होते. पुढे विनोद राठोड, प्रसाद कांबळे ही याचे काम पाहत होते. तेव्हा दीडशे संहिता जमा झाल्या होत्या. कालांतराने परिषदेचे अध्यक्ष झाल्यानंतर कदम यांनी परिषदेच्या माध्यमातून हा उपक्रम सुरू केला. शिवाय शाहू खैरे यांनी संहिता ठेवण्यासाठी परिषदेला दोन कपाटांची व्यवस्था करून दिली. सध्या एक हजार नाटकांच्या संहितांचे जतन केले जात आहे.