दिवसेंदिवस माणसाचे जीवन खूप सोयिस्कर होत चालले आहे. जवळपास सर्वच गोष्टी अगदी सहजरित्या उपलब्ध होत असल्याने पूर्वी विविध प्रकारच्या कामातील रोमांच आता अनुभवता येत नाही. त्यामुळे तो रोमांच आपण चित्रपट किंवा संगणकीय खेळांमध्ये शोधत असतो.

संगणकीय खेळांचा प्रसार हा विशिष्ट वयोगटांत मर्यादित असतो. पण चित्रपटाचं तसं नाही. अगदी लहान्यापासून तर मोठ्यापर्यंत सर्वच जण चित्रपट बघत असतात. म्हणूनच चित्रपट आणि चित्रपटसृष्टी हे आपल्या जीवनातील एक अविभाज्य घटक बनले आहेत. आपल्या संपूर्ण आयुष्यात कधीतरी आपण एखादा तरी चित्रपट बघतोच.
आजकाल भारतीय चित्रपट किंवा इतर चित्रपट सुद्धा बऱ्यापैकी व्यावसायिक झालेले आहेत. त्यामुळे त्यात सत्याचा असत्यावर विजय, न्यायाचा अन्यायावर विजय, प्रचंड मारामारी वगैरे याप्रकारचे चित्रपट भरपूर बनवले जातात. याप्रकारचे चित्रपट बघताना बहुधा आपण सर्वच श्रोते सत्याची किंवा न्यायाची बाजू घेतो आणि नायक कशाप्रकारे खलनायकावर मात करू शकतो याबद्दल सारखा विचार करीत असतो. बहुधा नायकाची किंवा सत्याची बाजू घेण्याचा कुठलाच संबंध हा श्रोत्यांच्या व्यक्तिमत्वाशी दिसून येत नाही.

मी स्वतः प्रत्यक्ष जीवनात कितीही वाईट व्यक्ती असलो तरी मी चित्रपटात मात्र नायकाचीच (Hero) बाजू घेतो. अगदी तीन-चार खून केलेली, चोरी-लबाडी करणारी व्यक्तीसुद्धा चित्रपट बघताना अमिताभ बच्चन, सलमान खान आणि अक्षय कुमार असल्या नायकांचीच बाजू घेत असतो. बहुतेक नैसर्गिकरित्या मानव असाच असावा जो नेहमी पडत्याची, सत्याची आणि कमजोर असलेल्यांशी सहानुभूती दाखवत त्यांची बाजू घेतो किंवा घेण्याचा प्रयत्न करतो. याच धर्तीवर अतिमानवांच्या (Superheroes) चित्रपटांना आणि त्यांना संपूर्ण जगातील लोकं अगदी डोक्‍यावर घेऊन मिरवत असतात (मी सुद्धा) त्यांचे विविध उत्सव सुद्धा साजरे केले जातात. या प्रकारात ही सर्व पात्रे काल्पनिक आहेत, हे विसरून जाता कामा नये.

नायक, अतिमानव हे सत्याच्या आणि न्यायाच्या बाजूने उभे असतात त्यामुळे साहजिकच आपण त्यांची बाजू घेत असतो. पण हेच आपण आपल्या खऱ्या-खुऱ्या जीवनात का करीत नाही ? का आपण कुठलीच बाजू घेत नाही ? चित्रपटातील नायकाप्रमाणे सत्याच्या आणि न्यायाच्या बाजूसाठी का आपण काहीच बोलत नाही ? किंवा कुणी याप्रकारचे प्रश्न केल्यास का आपण त्या व्यक्तीला मूर्खात काढायचा प्रयत्न करीत असतो ?

आपली सहानुभूती ही फक्त काल्पनिक जगापूरतीच मर्यादित आहे का की खऱ्या विश्वात पण त्याची काही झलक बघायला मिळेल ? समाजातील नागरिक म्हणून किंवा एक मनुष्य म्हणून आपल्या पण काही जबाबदाऱ्या असतात ज्या आपण गरज असेल तेव्हा पार पाडायला पाहिजे. स्वतःसोबत किंवा समाजात काही चुकीचे घडत असेल तर त्याबद्दल बोलणे हे आपले कर्तव्य असते. जे आपण करीत नाही आणि कोणीतरी व्यक्ती येऊन ते करेल याची सतत वाट बघत असतो. या सवयींमुळे आपण स्वतःचे खच्चीकरण तर करून घेतोच पण सत्यासाठी किंवा न्यायासाठी उभे राहण्याच्या स्वतःच्या शक्तीचाही आपल्याला विसर पडतो.

आपल्या या भ्याड वागणुकीमुळे कोणालातरी संधी प्राप्त होते आणि एका नायकाचा जन्म होतो व त्यानंतर अगदी छोट्या-छोट्या कामांकरितासुद्धा आपल्याला नायकाची गरज भासत असते. अशा सर्व घडामोडींमुळे आपण स्वतःचे अस्तित्व विसरून जाऊन नायक म्हणेल ती पूर्व दिशा हे मानून बसतो. आणि नेहमी हे नायक सज्जन असतीलच याची काहीच शाश्वती नसते. मग त्यांच्यामागे संपूर्ण समाज कशाप्रकारे एका संकटात ओढला जातो हे तर आपल्या देशात आज अगदी ठळकपणे दिसून येत आहे.

आपण सर्वांनी कोणीतरी येऊन आपल्याला मदत करेल अशी अपेक्षा न बाळगता आपआपल्या जबाबदाऱ्या पार पाडल्या तर बहुतेक समाजाला नायकाची किंवा अतिमानवाची गरज भासणारच नाही. प्रत्येक व्यक्ती ही एक नायक आहे व ती व्यक्ती एका नायकाप्रमाणे प्रभावी काम सुद्धा करू शकते. त्यामुळे स्वतःला नायक समजून आपली जबाबदारी पार पाडणे हेच आपल्या आणि समाजाच्या हिताचे आहे.

संपादन - स्वाती हुद्दार