सकाळ वृत्तसेवा
अलिबाग, ता. २० ः डोंगराळ भागात ज्या ठिकाणी पावसाचे पाणी थांबू शकत नाही, अशा भागातील शेतकरी नाचणीचे पीक घेतात. या पिकाच्या उत्पादनवाढीसाठी कृषी विभागाकडून प्रयत्न केले जात असून नाचणीची ‘ठोंबा पद्धत’ अधिक प्रभावी ठरत आहे. या पद्धतीत थेट पेरणी करण्याऐवजी रोपवाटिका तयार केली जात असल्याने बियाणे कमी लागतात. त्याचबरोबर उत्पादनातही दुप्पट वाढ होत असल्याचा रोहा तालुक्यातील शेतकऱ्यांचा अनुभव आहे.
रोपवाटिकेतील रोपे मुख्य शेतात लावल्यावर लवकर रुजतात आणि त्यांची वाढ चांगली होते, त्‍यामुळे उत्पादन वाढण्यास मदत होते. जुन्या पद्धतीत लागवड केलेल्या एका रोपावर जितकी कणसे येतात, त्याच्या दुप्पट क्षमतेने आणि दाण्याने भरलेली कणसे येतात, असे शेतकऱ्यांचे म्‍हणणे आहे. पावसाचा जोर कमी झाल्‍याने, भातलावणी संपवत डोंगराळ भागातील शेतकऱ्यांनी नाचणी लागवडीस सुरुवात केली आहे. ठोंबा पद्धतीने कशी लागवड करायची, याची प्रात्यक्षिके रोहा तालुक्यातील कृषी पर्यवेक्षक, कृषी सहाय्यक यांनी भालगाव परिसरातील शेतकऱ्यांच्या शेतात जाऊन दाखविले. या पद्धतीची अनेक वैशिष्ट्ये असून त्याचा फायदा शेतकऱ्यांना होत आहे.

काय आहे ठोंबा पद्धत?
जेव्हा नाचणीची रोपे साधारणपणे २० ते २५ दिवसांची होतात, तेव्हा ती पुनर्लागवडीसाठी तयार होतात. या रोपांची शेतात ओळींमध्ये लागवड केली जाते. रोपांची लागवड करताना दोन ओळींमधील अंतर २० ते ४० सेंमी आणि दोन रोपांमधील अंतर १० ते ३५ सेंमी ठेवले जाते. प्रत्यक्ष लावणी करताना एका काठीने खड्डा केला जातो, त्यात खताचे दाणे टाकल्यानंतर त्यावर रोप लावले जाते. या पद्धतीत जास्त मनुष्यबळ लागत असले तरी खताचा, बियाण्यांचा अपव्यय कमी होण्यास मदत होते.

नाचणीला चांगली मागणी असताना उतारावरील जमिनीत शेतकऱ्यांना चांगले उत्पादन मिळत नव्हते. ठोंबा पद्धतीने कमीत कमी जमिनीत जास्त उत्पादन काढणे शक्य झालेले आहे. पूर्वी ज्या रोपाला एक किंवा दोन कणसे लागत होती, त्याच जमिनीतील रोपांना आता तीन ते चार दाण्याने भरलेली कणसे लागलेली दिसतात.
- भाऊ डिके, शेतकरी, गोपाळवट, रोहा

ठोंबा पद्धत तण नियंत्रणासाठी सोयीची पद्धत आहे. कमीत कमी जमिनीत या पद्धतीने चांगले उत्पादन मिळत आहे, असे जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांचे म्हणणे आहे. ही पद्धत शेतकऱ्यांना समजावी, यासाठी कृषी विभागाकडून सातत्याने प्रयत्न केले जात आहेत.
- वंदना शिंदे, कृषी अधिकारी, रायगड