रायगडवाडीत आढळला चुन्याचा घाणा
ऐतिहासिक गढी, वास्तूनिर्मितीसाठी वापर झाल्याचा अंदाज
महाड, ता. २७ (बातमीदार) : किल्ले रायगडच्या पायथ्याशी असलेल्या रायगडवाडी येथील ऐतिहासिक वास्तूंच्या संवर्धनासाठी स्थानिक दुर्गसंवर्धन संस्थेने रविवारी केलेल्या श्रमदान मोहिमेत चुन्याचा मोठा घाणा आणि त्यात फिरणारे पूर्णाकृती चाक आढळले. त्याचा वापर परिसरातील ऐतिहासिक गढी आणि इतर वास्तूंच्या निर्मितीसाठी केला गेला असावा, असा अंदाज इतिहास अभ्यासकांनी वर्तविला.
महाड येथील रॉयल रायगडकर प्रतिष्ठान या दुर्गसंवर्धन संस्थेद्वारे तालुक्यातील ऐतिहासिक ठिकाणी स्वच्छता आणि संवर्धन मोहीम राबविली जाते. संस्थेने यापूर्वी दासगाव येथील किल्ले दौलतगड आणि ऐतिहासिक पाण्याच्या बाराव स्वच्छ करण्याचे काम केले आहे. त्याच अनुषंगाने रायगडवाडी येथे स्वच्छता मोहीम राबवताना संस्थेच्या सेवकांना चुन्याचा ऐतिहासिक घाणा हाती लागला. या मोहिमेत संस्थेचे अध्यक्ष कर्तव्य जाधव, सर्वेश पवार, सूरज कदम, राकेश कवितिया, गौरव धोंडगे, सौरभ धोंडगे, अश्विनी मोरे, आदित्य कासारे यांच्यासह स्थानिक सहकाऱ्यांनी सहभाग घेतला.
---
नाणे दरवाजातही एक घाणा
चुन्याच्या घाण्याचा वापर पूर्वी गडावर बांधकाम वा डागडुजीसाठी केला जात होता. घाण्यात चुना बारीक करून त्यात गूळ, बेलफळाचे मिश्रण वापरून ते दुर्गबांधणीसाठी वापरले जात होते. किल्ले रायगडावर नाणे दरवाजात जाताना डावीकडे असाच एक चुण्याचा घाणा पाहायला मिळतो. आमराईत प्रदक्षिणेच्या मार्गावर मिळालेला हा ऐतिहासिक ठेवा आज जगासमोर आला आहे.
----
फिरवण्यासाठी बैलांचा वापर
चुन्याचा घाणा हा बांधकामासाठी चुना तयार करण्याचे साधन. ऐतिहासिक काळात दुर्गबांधणीसाठी चुन्याचा मोठ्या प्रमाणात वापर केला जात होता. या घाण्यात चुनखडी, पाणी, गूळ आणि भाताचे तूस यांच्यासोबत मिसळून ते दगडी जात्याखाली बैलाच्या मदतीने फिरवले जायचे. त्यामुळे चुना मऊ आणि एकजीव होऊन तो बांधकामासाठी वापरण्यायोग्य होत असे.
.........
आतापर्यंत रोहिडा, विसापूर आणि वसंतगड किल्ल्यांवर शिवकालीन चुन्याचे घाणे आढळले आहेत. या चुन्याच्या घाण्याचा व्यास हा किमान १० फूट आहे. त्याचा वापर रायगडवाडी परिसरातील रायगडची गढी आणि इतर वास्तूंच्या निर्मितीसाठी झाला असावा.
- डॉ. अंजय धनावडे, पुरातत्त्वशास्त्र आणि इतिहास अभ्यासक
.........