गणेश पूजेतील केवड्याची पत्री नामशेष होण्याच्या मार्गावर!
मुरूड, ता. ३० (वार्ताहर) ः भाद्रपद शुद्ध चतुर्थी हा कोकणसह संपूर्ण देशासाठी अतिशय शुभ व मंगलमय दिवस मानला जातो. या दिवशी घरोघरी गणेशाची स्थापना करून साग्रसंगीत पूजा केली जाते. गणेश पूजेत एक महत्त्वाची प्रथा म्हणजे एकवीस पत्री अर्पण करण्याची असते. प्रत्येक पत्रीसोबत गणपतीचे विशिष्ट नाव उच्चारून ती पत्री अर्पण केली जाते. यात दुर्वा, माका, बेल, तुळस, रुई, बोर, आघाडा, शमी यांसोबतच केतकी अर्थात केवड्याच्या सुगंधी पानाला विशेष महत्त्व आहे. मात्र मागील काही वर्षांत वातावरणीय बदलामुळे केवड्याची पत्री नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहे.
कोकण किनारपट्टीवर पांढऱ्या शुभ्र वाळूवर नैसर्गिकरीत्या वाढणाऱ्या केतकीच्या बनात फुलणारी केवड्याची फुले त्यांच्या मोहक सुगंधाने परिसर सुगंधित करतात. मात्र अलीकडच्या काही वर्षांत ही केवड्याची झाडे नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहेत. भविष्यात हिमालयातील देवदार किंवा सह्याद्रीतील अर्जुन वृक्षांसारखेच केवड्याची पत्री दुर्मिळ होईल, अशी भीती व्यक्त होत आहे.
या नामशेष होण्यामागे मुख्य कारण म्हणजे किनाऱ्यावरील बागांची होणारी बेसुमार तोड. अलीकडे मुंबईतील अनेक धनाढ्य व्यक्तींनी कोकण किनाऱ्यावरील नारळ-सुपारीच्या बागांसह समुद्रकिनारी असलेल्या जमिनी विकत घेतल्या. येथे आलिशान बंगल्यांचे बांधकाम करताना बांधकामात अडथळा ठरणाऱ्या झाडांची मोठ्या प्रमाणावर कत्तल करण्यात आली. त्यात केतकीच्या झाडांचा समावेश आहे. या बनांमुळे बागांना समुद्राच्या लाटा, जनावरे किंवा चोरीपासून संरक्षण मिळत होते. परंतु आता त्या संरक्षणाचाही नाश झाला असून, केवड्याच्या फुलांचाही नायनाट झाला आहे.
.........................
मुरूड तालुक्यासह बहुतांश किनाऱ्यावरील केतकीची बने आज नामशेष होण्याच्या स्थितीत आहेत. अजूनही काही ठिकाणी या झाडांची तोड सुरू असल्याची माहिती स्थानिकांकडून मिळते. सर्वात गंभीर बाब म्हणजे कृषी, वने आणि पर्यावरण विभाग, ज्यांच्या अखत्यारीत समुद्रकिनारे येतात त्यांनी याकडे पूर्णपणे दुर्लक्ष केले आहे. परिणामी केवड्याची पत्रीही गणेश पूजेसाठी दुर्मिळ होत चालली आहे. यावर तातडीने प्रतिबंधात्मक उपाययोजना न झाल्यास केवड्याच्या पत्रीचा गणेश पूजेत समावेश करणे भविष्यात अशक्य होईल. स्थानिकांच्या मते, या परंपरेचे संवर्धन करण्यासाठी शासनाने विशेष मोहीम हाती घेण्याची गरज आहे अन्यथा गणेश पूजेत एकवीस पत्रींची प्रथा अपूर्ण राहण्याचा धोका निर्माण झाला आहे.