मुंबई विद्यापीठात ‘बोलींचा जागर’
लुप्तप्राय होणाऱ्या भाषांच्या जतन व संवर्धनावर चर्चा

सकाळ वृत्तसेवा
मुंबई, ता. २४ : भाषा संचालनालयामार्फत १४ ते २८ जानेवारी २०२६ दरम्यान साजऱ्या होणाऱ्या मराठी भाषा संवर्धन पंधरवड्याअंतर्गत राज्यातील ३६ जिल्ह्यांत ‘बोलींचा जागर’ हा उपक्रम राबविण्यात येणार आहे. याच उपक्रमाचा भाग म्हणून मुंबई विद्यापीठाच्या परिक्षेत्रातील सातही जिल्ह्यांत ‘बोलींचा जागर’ या व्यापक कार्यक्रमाअंतर्गत विविध उपक्रम राबविण्यात येणार आहेत.
बोली भाषा नष्ट होण्यामागील कारणांचा शोध घेऊन त्यावर उपाययोजना सुचवणे, बोलीभाषा संवर्धनात्मक विविध उपक्रम, कार्यक्रम आणि संकलनाच्या माध्यमातून बोलींचे जतन करणे या अनुषंगाने आयोजित करण्यात येणारे कार्यक्रम आणि बोलीभाषा तज्ज्ञ व अभ्यासक यांची कार्यशाळा आयोजित करण्याच्या दृष्टीने मुंबई विद्यापीठाच्या मराठी विभागाकडून कलिना येथे नुकतीच बैठक पार पडली. मुंबई विद्यापीठाचे कुलगुरू प्रा. रवींद्र कुलकर्णी यांच्या मार्गदर्शनाखाली आयोजित या बैठकीत भाषा संचालनालयाचे संचालक अरुण गीते यांच्यासह विविध बोली अभ्यासक व तज्ज्ञ सहभागी झाले होते.
लुप्तप्राय होणाऱ्या बोलींचे जतन व संवर्धन होण्यासोबतच बोलींच्या समस्या समजून घेऊन बोलींना नव तंत्रज्ञानाच्या प्रवाहात आणणे आवश्यक असल्याचे मत भाषा संचालनालयाचे संचालक अरुण गीते यांनी मांडले. ‘बोलींचा जागर’ हा उपक्रम विद्यापीठस्तर, बोली अभ्यासक कार्यशाळा आणि प्रत्यक्ष कार्यक्षेत्र अशा तीन टप्प्यांत राबविण्याचे नियोजन असल्याचीही माहिती त्यांनी या वेळी दिली. मुंबई विद्यापीठाच्या परिक्षेत्रातील सिंधुदुर्ग व रायगड जिल्ह्यांतील बोलींचा अभ्यास एम. फील, पीएच. डी. संशोधन तसेच काही विशेष संशोधन प्रकल्पाच्या अनुषंगाने मुंबई विद्यापीठाच्या मराठी विभागाकडून करण्यात आला आहे. या बोली संशोधन अभ्यासाचे दस्तऐवजीकरण होणे आवश्यक असल्याचे मत ज्येष्ठ संशोधक व माजी मराठी विभागप्रमुख डॉ. पुष्पलता राजापुरे यांनी या वेळी मांडले.
ज्येष्ठ बोली अभ्यासक डॉ. प्रतिभा कणेकर म्हणाले की, पालघर जिल्ह्यातील सहा बोलींचा समाज भाषावैज्ञानिक दृष्टीने अभ्यास झाला असून, या अभ्यासातून ‘बोलक’ हा शब्द रूढ झाला आहे. बोलींचा शब्दसंग्रह करणे, बोलींची व्याकरण व्यवस्था तपासणे, बोलकांचे प्रदेश, व्यवसाय, जाती यांचा बोलीशी असलेला अनुबंध तपासणे, बोलकांच्या भाषिक वर्तनाचा अभ्यास करणे या पद्धतीने बोली अभ्यास केला असून, या अभ्यासामुळे बोलक विद्यार्थ्यांचा आपल्या बोलींविषयीचा न्यूनगंड कमी झाला. ते एकक बोलींच्या सूक्ष्म अभ्यासाकडे वळले. बोलकांची सामाजिक व सांस्कृतिक संरचना अशा अभ्यासातून समोर येत असल्याचे त्यांनी या वेळी सांगितले.