कोल्हापूर : शहरातील हवेचे प्रदुषण जास्त आहे की कमी हे सांगण्याचे काम ही ऑर्किडस्‌ करतात. ऑर्किडस्‌ला प्रदुषण इंडिकेटर म्हणून ओळखले जाते. हवेचे प्रदुषण जास्त असेल तर ऑर्किडस्‌ जास्त वाढत नाही. तग धरत नाहीत. आता तर कोरोना लॉकडाऊनमुळे शहरातील गल्ली-बोळ, पेठा, रस्ते, चौक शांत आहे. आवाज नाही. वाहने नाहीत. त्यामुळे प्रदुषण नाही. गेल्या महिनाभरापासून शहरात कसलेही प्रदुषण नाही. परिणामी, शहरात ठिकठिकाणी असलेल्या रेन ट्रीच्या फांद्यांवर ऑर्किडस्‌चे झुबके गतीने वाढलेले दिसत आहेत. 

ही ऑर्किडस्‌ शिवाजी पेठ, पद्माराजे गर्ल्स हायस्कूल समोर, टाऊन हॉल बाग परिसर, ताराबाई पार्क, नागाळा पार्क, अन्यत्र ठिकाणी पाहायला मिळतात. ही ऑर्किडस्‌ पाहायची असेल तर तुम्हाला थोडी नजर वर करावी लागेल. तिथेही ऑर्किडस्‌ दिसतील. व्हॅंडाला संस्कृतमध्ये "वन्दाका' म्हणतात. 

शिवाजी विद्यापीठाच्या पर्यावरणशास्त्र विभागाने गेले एक महिने शहरातील हवेच्या प्रदुषणाची चाचणी घेतली. त्यानुसार हे प्रदुषण खूप कमी झाल्याच्या नोंदी आहेत. खरेतर निसर्गातील प्राणी, पक्षी, किटक, झाडे-झुडूपेसुद्धा अतिशय संवेदनशील असतात. प्रदुषण खूप वाढले असेल तर ही झाडे विशिष्ठ पद्धतीने "इंडिकेट' करत असतात. फक्त आपण झाडांकडे पाहिले पाहिजे. ऑर्किडस्‌ हे अतिशय संवेदनशील असे फुलांचे झुपूप असते. ऑर्किडस्‌ला सुंदर अशी निळ्यारंगाची फुले येतात. ही फुले बुके करण्यासाठी वापरली जातात. ही फुले अन्‌ बुके खूप महाग असतो. ऑर्किडस्‌च्या अनेक प्रजाती पश्‍चिम घाटातील डोंगररांगातील झाडांवर आढळतात. त्यापैकी शहरातील रेन ट्रीमध्ये दिसणारा हा ऑर्किड व्हॅन्डा नावाने ओळखला जातो. कॅमेरा मानस्तंभाजवळ जो मोठा रेन ट्री आहे, तिथे तर प्रचंड मोठ्या आकारात ऑर्किडस्‌चे जाळे पाहायला मिळते. प्रदुषण कमी झाले की, हे ऑर्किडस्‌ खूप गतीने वाढते. 

ऑर्किडस्‌ला क्‍लिगिंग रुटस्‌ (मुळे) असतात. या मुळापासून हवेतील बाष्प, धुळीकण शोषून घेतले जाते. मग हळूहळू ते वाढू लागते. विशेषत: स्टेशन परिसरात, जिथे छोटे उद्योग सुरु आहेत अशा ठिकाणी जिथे हवेचे प्रदुषण जास्त आहे, तिथे हे ऑर्किडस्‌ येत नाहीत. रेन ट्री, अन्य जाड साली असलेल्या झाडांवर ते दिसते. कोणताही प्राणी, पक्षी या ऑर्किडस्‌ला हात लावत नाहीत. अनेकजण मात्र बांधं (लोरॅन्थस सारखा परजिवी) आहे, म्हणून चुकून ऑर्किडस्‌ काढतात. खरेतर परजिवी वनस्पती अन्‌ ऑर्किडस्‌मध्ये खूप फरक आहे. विनाकारण कोणीही ऑर्किडस्‌ला हात लावू नये. आपल्या सुंदर, स्वच्छ अशा कोल्हापूर शहराचा, हवेचा तो इंडिकेटर आहे, हे लक्षात ठेवले पाहिजे. 

ऑर्किडस्‌ गार्डन 

आपल्या बागेमधील झाडांवर, मॉसच्या स्टिकवर ही ऑर्किडस्‌ आपण लावू शकतो. यातून सुंदर फुले मिळतात. ती विक्री करता येतात. यातून चांगले पैसे ही मिळू शकते. ज्यांच्याकडे बागा आहेत, अशा लोकांनी हे व्हॅन्डा ऑर्किडस्‌ जरुर लावावेत.