चंदगड : खळणेकरवाडी (ता. चंदगड) ही तालुक्‍याच्या पश्‍चिम भागात सिंधुदूर्ग जिल्ह्याच्या सीमेवर वसलेली छोटी वाडी. 25 ते 30 कुटुंबाच्या या वसाहतीत 20 ते 22 दूध उत्पादक आहेत. त्यांच्याकडून दररोज सुमारे 600 लीटर दुध संकलन होते. दर दहा दिवसाला लाखो रुपयांची बीले वाटप केली जातात. गणेश चतुर्थीला संस्थेच्या उत्पन्नातून तर दिपावलीला गोकुळकडून उत्पादकांना बोनस वाटप केला जातो. या वर्षी दिपावलीला वाटलेली बोनसची रक्कम तीन लाख रुपये आहे. गोधनाच्या रुपाने इथे लक्ष्मीच नांदत आहे. 

ताम्रपर्णी नदीच्या तीरावर डोंगराच्या कुशीत वसलेली ही वस्ती दूर्गम आहे. परंतु तिथल्या नागरीकांनी कष्टाच्या जोरावर दुध व्यवसायात नाव कमावून सर्वांचे लक्ष वेधले आहे. मोठ्या प्रमाणात उसाचे क्षेत्र आणि चारा उपलब्ध असल्यामुळे एकेकाने चार ते पाच म्हशी आणि तेवढ्याच प्रमाणात संकरीत गायी पाळल्या आहेत. कुटुंबातील बहुतांश सदस्य याच कामाला प्राधान्य देतात. शेतातील काम करण्याबरोबर जनावरांची देखभाल करुन दुधाच्या माध्यमातून दर दहा दिवसाला हातात चलन उपलब्ध होते.

दुधाचे उत्पादन मोठे असल्याने मिळणारी रक्कमही मोठी आहे. त्यामुळे प्रापंचिक खर्च भागून काही पैसे शिल्लक राहतात. त्यातून मुलांचे शिक्षण, घर बांधणी, शेतीची दुरुस्ती अशा कामांचे नियोजन केले जाते. 22 पैकी 12 उत्पादक प्रत्येकी तीस ते चाळीस लीटर दुध घालतात. दहा दिवसाला संस्थेतून सुमारे एक लाखाचे बील वाटप केले जाते. उत्पादकांचे कष्ट विचारात घेऊन संस्थेला मिळणाऱ्या नफ्यातून गणेश चतुर्थीला उत्पादकांना प्रती लीटरनुसार बोनस वाटप केला जातो. दिपावलीला गोकुळकडून बोनस जाहीर होतो. त्यामध्ये पुन्हा संस्थेची काही रक्कम घालून उत्पादकांना दिले जातात.

या वर्षी एका उत्पादकाने तब्बल 53 हजार रुपये बोनस घेतला. सर्वात कमी 15 हजार बोनस घेणारा उत्पादक आहे. सणासुदीच्या काळात बोनसच्या रुपाने पैसे उपलब्ध होत असल्याने उत्पादकांच्या गरजा भागतात. त्याचाच परीणाम म्हणून इथे गायी, म्हशी पालनाकडे व्यावसायिक नजरेतून पाहण्याचा दृष्टीकोन विकसित झाला आहे. 

नफ्याचा योग्य वाटा उत्पादकाला मिळाला पाहिजे
दुध उत्पादन हे कष्टाचे काम आहे. उत्पादकांच्या कष्टाची आम्हाला जाणीव आहे. त्यामुळे संस्थेला मिळणाऱ्या नफ्याचा योग्य वाटा उत्पादकाला मिळाला पाहिजे हे आम्ही कटाक्षाने पाळतो. 
- प्रकाश खळणेकर, अध्यक्ष 

संपादन - सचिन चराटी

kolhapur