गडहिंग्लज : सन 1983 पेक्षाही मोठा महापूर गतवर्षी आला. त्यावेळी आणि त्यानंतर काही महिने पूर रेषेची चर्चा झाली. गडहिंग्लज व चंदगड तालुक्‍यातील हिरण्यकेशी, ताम्रपर्णी, घटप्रभा नदी काठावरील 56 गावे पूरबाधित घोषित केली गेली. परंतु, पूर रेषेचा सर्व्हे केवळ तीनच गावांचा झाला. कोरोना महामारीच्या घोंगावात ही पूर रेषा कुठे आहे हे शोधण्याची वेळ आता आली आहे. 

नदीला आलेल्या महापुराचे पाणी किती कुटूंबांच्या घरात गेले, पाण्याचा परिघ कुठपर्यंत विस्तारला यावरून पूररेषा ठरविली जाते. प्रत्येक पावसाळ्याच्या पार्श्‍वभूमीवर पूररेषेच्या कक्षात येणाऱ्या कुटूंबांना सूचना करता यावी आणि त्यांना सुरक्षित ठिकाणी स्थलांतर होण्यास संधी मिळावी म्हणून पूररेषा महत्वाची मानली जाते. गतवर्षीचा महापूर दहा ते बारा दिवस टिकून राहिल्याने मोठ्या प्रमाणात नुकसानही झाले. यामुळे पूररेषा, पूरग्रस्तांचे पुनर्वसन, नुकसान भरपाई आदी प्रमुख मुद्यांभोवती प्रशासकीय कामकाज घिरट्या घालू लागले आहे. 

गडहिंग्लजमध्ये हिरण्यकेशी आणि चंदगड तालुक्‍यात ताम्रपर्णी, घटप्रभा नदीकाठावरील 56 गावांमधील 2300 कुटूंबांच्या घरात पाणी शिरले. यामध्ये काही जनावरांच्या गोठ्यांचाही समावेश आहे. शासनाने नुकसान भरपाई दिली खरी, पण महापूर उपाययोजनेत महत्वाचे स्थान असलेल्या पूर रेषा निश्‍चित करण्याच्या शाश्‍वत कामाकडे मात्र पाठ फिरवल्याचे चित्र आहे. तिन्ही नद्यांवरील केवळ तीन गावे निवडून त्या भोवतीच्या पूररेषेचा नकाशा तयार केला आहे. उर्वरित 53 गावांचा सर्व्हे झालाच नाही तर नकाशाचा मुद्दा लांबचा आहे. नदीकाठावरील गावागावात पाणी कुठपर्यंत आले, हे पाहून त्यावेळी शासनाच्या स्थानिक प्रतिनिधींनी मारलेली रेषाही आता पुसली गेली आहे. येणारा पावसाळाही दमदार असेल असे भाकीत हवामान खात्याने वर्तविले आहे. संभाव्य महापुरात कोणकोणत्या उपाययोजना राबवावयाच्या या अनुषंगाने आतापासून प्रशासन सुक्ष्म आराखडा करीत आहे. 

नमुना सर्व्हेची तीन गावे कोणती ? 
शासनाने एका खासगी संस्थेला पूर रेषेच्या नमुना सर्व्हेक्षणाचे काम दिले होते. त्यानुसार हिरण्यकेशी नदीवरील भडगाव पूलापासून गडहिंग्लजच्या दिशेने 3600 मीटरपर्यंत, घटप्रभा नदीवरील तारेवाडी बंधाऱ्यापासून 4600 मीटर तर ताम्रपर्णी नदीच्या कोवाड पूलापासून 6400 मीटरपर्यंतच्या पूररेषेचा नकाशा तयार केला आहे. त्या नकाशाला पाटबंधारेच्या विभागीय कार्यालयाने मंजूरी दिली असली तरी त्याची अंमलबजावणी अजून तरी झालेली नसल्याचे सांगण्यात येते. 

पुनर्वसनाचा प्रस्तावही मागे... 

हिरण्यकेशी नदीवरील खणदाळ, नांगनूर, अरळगुंडी, दुंडगे, जरळी, हेब्बाळ व हिटणी गावातील काही पूरग्रस्तांच्या पुनर्वसनाचा प्रस्ताव तयार केला. परंतु, कोरोनामुळे या प्रस्तावावरील हालचालीही मागे पडल्या आहेत. 1983 च्या महापुरावेळी अनेकांचे पुनर्वसन झाले. परंतु पर्यायी दिलेल्या जागेत बहुतांशी पूरग्रस्त घरेच बांधलेली नाहीत. पुन्हा पूररेषेतील घरातच त्यांचे वास्तव्य राहिले. ज्यांचे यापूर्वी पुनर्वसन झाले आहे, त्यांची वगळणी या प्रस्तावातून होणार आहे. दरम्यान, पूररेषेतील काही कुटूंबांची घरे पूर्णत: कोसळली. त्यांना शासनाने 95 हजाराची मदत दिली. परंतु, त्यांनी या रकमेचा विनियोग आहे, त्याच घरासाठी केला की दुसरीकडे घरे बांधली ? हा सुद्धा संशोधनाचा मुद्दा आहे. संभाव्य महापुराच्या पार्श्‍वभूमीवर पूररेषेत येणाऱ्या कुटूंबांना नोटीसा देवून स्थलांतरीतची सूचनाही देण्यात येणार आहे. 

तीन ठिकाणचा सॅंपल सर्व्हे झाला असून पूर रेषा नकाशालाही मंजूरी मिळाली आहे. त्याची अंमलबजावणी आता नकाशानुसार स्थानिक स्वराज्य संस्थेने करायची आहे. उर्वरित गावातील पूररेषा सर्व्हेबाबत कार्यवाही झालेली नाही. 
- बाबुराव पाटोळे, उपअभियंता, पाटबंधारे विभाग. 

दृष्टिक्षेप :
- गतसालच्या महापुरात 56 गावांमधील 2300 घरांत पाणी 
- खासगी संस्थेकडे सर्व्हेचे काम 
- पूर रेषा निश्‍चितीच्या शास्वत कामाकडे दुर्लक्ष 
- स्थानिक प्रतिनिधींनी मारलेली रेषा पुसली गेली 
- प्रशासनाकडून सूक्ष्म आराखड्याचे काम सुरू