सांगली : आयुर्वेद अभ्यासक्रमाच्या पदव्युत्तर शिक्षणात शल्य तंत्र व शालाक्‍य तंत्र हे अभ्यासक्रम पूर्ण करणाऱ्या डॉक्‍टरांना शस्त्रक्रिया करण्याची परवानगी सरकारनेच सुमारे 50 वर्षांपुर्वीच दिली आहे. गेल्या महिन्यात नवीन अधिसूचना काढून एमएस (आयुर्वेद) डॉक्‍टरांना नेमक्‍या कोणत्या शस्त्रक्रिया करता येतील याची यादी निश्‍चित करून त्यावर शिक्कामोर्तब केले आहे. त्यामुळे 1970 सालीच परवानगी दिलेल्या या अधिनियमाला आणखी स्पष्टता आली आहे. 

सध्या आयुर्वेद डॉक्‍टरांना शस्त्रक्रिया करण्याची परवानगी भारतीय चिकित्सा केंद्रीय परिषदेने दिल्याने वादंग उठले आहे. इंडियन मेडिकल असोसिएशनने सरकारच्या या निर्णयाला विरोध केला आहे. या विरोधात उलटसुलट चर्चा सुरू आहेत. मात्र एमएस (आयुर्वेद) शिक्षण घेतलेल्या डॉक्‍टरांना 1970च्या अधिनियमानुसारच यापुर्वीच महाराष्ट्रात शस्त्रक्रिया करण्याची परवानगी आहे. सध्या सांगलीत असे एमएस (आयुर्वेद) शिक्षण पुर्ण केलेले डॉक्‍टर गेले काही वर्ष त्यांना कायद्याने परवानगी दिलेल्या शस्त्रक्रिया करत आहेत. या कायद्यानुसार आयुर्वेद डॉक्‍टरांना शस्त्रक्रिया करण्याची परवानगी केंद्र सरकारने दिली असली, तरी त्याचे अधिकार राज्य सरकारला दिले होते. त्यानुसार महाराष्ट्रात हे अधिकार यापुर्वीच दिले आहेत. 

किरकोळ शस्त्रक्रियांना परवानगी 
या कायद्यान्वये एमएस (आयुर्वेद) असलेल्या डॉक्‍टरांना 58 प्रकारच्या शस्त्रक्रिया करण्याची परवानगी मिळाली आहे. यामध्ये शल्य तंत्र विभागात पोटातील अपेंडिक्‍स, हर्निया, मूळव्याधमधील काही शस्त्रक्रिया; तसेच गाठ काढणे, किरकोळ अपघातात जखमींना प्लास्टर घालणे यांचा समावेश आहे; तर शालाक्‍य विभागात कान, नाक, डोळे, कंठाशी संबंधित काही किरकोळ शस्त्रक्रिया करण्याची परवानगी देण्यात आली आहे. 

पदव्युत्तर अभ्यासक्रमात समावेश 
आयुर्वेदाच्या पदव्युत्तर अभ्यासक्रमात एमएस (आयुर्वेद) शिक्षण घेताना या विद्यार्थ्यांना कोणत्या प्रकारच्या शस्त्रक्रियांना परवानगी द्यायची याचा अभ्यासक्रम तयार करण्यात आला. तातडीने करता येण्यासारखी किरकोळ शस्त्रक्रियांचा यात समावेश आहे. अभ्यासाअंती यासाठी नेमलेल्या समितीने अशा विविध प्रकारच्या 59 शस्त्रक्रिया एमएस (आयुर्वेद) डॉक्‍टरांना करण्याची परवानगी देण्यात आली. त्यामुळे हे शिक्षण घेताना पदव्युत्तर आयुर्वेद डॉक्‍टरांना या शस्त्रक्रिया कशा करायच्या याचे प्रशिक्षणही दिले जाते. 

शल्यचिकीत्सकांवरील ताण कमी 
देशात आजही खेड्यात, दुर्गम भागात चांगली आरोग्य सुविधा मिळत नाही. तेथे शस्त्रक्रिया करणे लांबच. पण, एमएस (आयुर्वेद) असलेल्या डॉक्‍टरांना शस्त्रक्रियेची परवानगी दिल्याने अपेंडिक्‍स, हर्निया, मोतीबिंदू, किरकोळ प्लास्टर घालणे, याशिवाय कान, नाक, डोळे, घसा अशा 58 प्रकारच्या शस्त्रक्रियांमुळे ग्रामीण भागातही रुग्णांना त्याचा लाभ मिळेल. त्यामुळे रुग्णांना या शस्त्रक्रियांसाठी शहराकडे धावावे लागणार नाही. शिवाय त्यांचा खर्चही आटोक्‍यात राहील. याचा परिणाम ऍलोपॅथी सर्जनवरील ताण कमी होण्यास मदत होईल. 

परस्पर सहकार्याने काम केले पाहिजे

राज्यात 50 वर्षांपुर्वीच एमएस (आयुर्वेद) डॉक्‍टरांना शस्त्रक्रियेची परवानगी दिली आहे. त्यामुळे लहान शहरे, खेड्यात किरकोळ शस्त्रक्रिया उपलब्ध झाल्या आहेत. सर्व पॅथीमध्ये असलेल्या चांगल्या उपचारपद्धतींचा उपयोग रुग्णांना झाला पाहिजे. त्यासाठी सर्व पॅथीनी परस्पर सहकार्याने काम केले पाहिजे. 
- डॉ. प्रशांत दाते, एमएस (आयुर्वेद) 

ऍलोपॅथी, आयुर्वेद सर्जन यांत समन्वय हवा

मोतीबिंदूची पहिली शस्त्रक्रिया आयुर्वेद डॉक्‍टरांनी केली आहे. त्यामुळे शस्त्रक्रियेची परवानगी दिल्याबद्दल विरोध करण्यापेक्षा ऍलोपॅथी, आयुर्वेद सर्जन यांनी समन्वयाने काम केले पाहिजे. व्यवस्थित प्रशिक्षण आणि प्रॅक्‍टीस केल्यास एम. एस. आयुर्वेद डॉक्‍टरांना शस्त्रक्रिया करताना काही अडचण येत नाही. 
- डॉ. सुरेश वाघ, एम. एस. (आयुर्वेद) 

शस्त्रक्रियांचे रितसर प्रशिक्षण दिले पाहिजे 
एमएस (आयुर्वेद) असलेल्या डॉक्‍टरांना पुर्वीपासूनच शस्त्रक्रियेची परवानगी आहे, हे खरे असले तरी त्यांना शस्त्रक्रियेचे रितसर प्रशिक्षण देणे गरजेचे आहे, असे मत आयएमए-सांगलीचे सचिव डॉ. श्रीनिकेतन काळे यांनी व्यक्‍त केले. कोणतीही शस्त्रक्रिया म्हणजे एक नाजूक प्रक्रिया असते जी जीवन आणि मृत्यू यांच्यामधील सूक्ष्म सीमारेषा असते. आधुनिक वैद्यकीय सर्जन शरीरशास्त्र, शरीरक्रिया शास्त्र, बायोकेमिस्त्री, पॅथॉलॉजी आणि ऍनेस्थेशियाचा सखोल अभ्यास करतो. पदव्युत्तर पदवी मिळवण्यापूर्वी अनुभवी, ज्ञानी आणि व्यासंगी प्राध्यापकांच्या हाताखाली शेकडो शस्त्रक्रिया करतो. गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल  शस्त्रक्रिया आणि लॅपरोस्कोपिक शस्त्रक्रिया करण्यासाठी त्याने आणखी काही वर्ष झटून काम करतो. याची तुलना आयुर्वेद अभ्यासक्रमाशी करता येणार नाही. कारण त्यातल्या कफ, वात, पित्त अशा भिन्न विचारांच्या मूलभूत संकल्पना आहेत. आयुर्वेदातील ऍलोपॅथिक शस्त्रक्रियेचे हे मिश्रण आयुर्वेदासारख्या प्राचीन शाखेचा विकास खुंटवेल आणि काही काळात त्याच्या अस्तित्व नाहीसे करू शकेल. 

संपादन : युवराज यादव