खानापूर : ग्रामीण भागात वसुबारसदिवशी दिवाळीसण सुरू होतो. या दिवसापासून घरोघरी महिला पहाटे उठतात. शेणसडा घालतात. त्यांच्या अंगणात इवलंसं एक नगरच वसते. बळीराजाची सर्वांना माहित असलेली तीच ती छोटीशी गोष्ट.

बळीराजाचं पुण्य खूप झालं. इतकं की त्याला देवांचा राजा करतील अशी शंका इंद्राला आली. भीतीनं विष्णूला साकडं घातलं. पुण्यवान बळीला स्थान मिळालं ते पाताळात. त्याचं पूजन बलीप्रतिपदेला होत असलं तरी, त्याचं स्मरण करण्याची आगळीवेगळी प्रथा विलक्षण आहे. 

हे आहे शेणापासून बनवण्यात येणारं नगर. तिथे असतो बळीराजा. काम करणाऱ्या गौळणी. नगराची वेस वसुबारसपासून पाडव्यापर्यंत एकेका थराने वाढत जाते. आधी झोपलेला बळीराजा नंतर गौळणी बनवतात. शेणाचा छोटासा गोळा दोन्ही हातात घेऊन लंबगोल आकार द्यायचा. जमीनीवर दाबून बसवायचा. शेण थोडंसं घट्ट घ्यायचं. त्यांना डोके, हात चिकटवायचे. 

पुण्यशील राजा बळीच्या राज्यात आनंदीआनंद आहे. तयाबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी प्रजा सेवा करते. हे सगळं दाखवताना अवतरतात गवळणी. मुख्य असतो बळी. नगरीत दिसणारा एकमेव पुरूष निवांत पहुडलेला असतो. हातापाय, डोक्‍याशी थांबून गवळणी सेवा करतात. हे चित्र पाडव्यापर्यंत रोज बदलत जाते. 

संपादन : प्रफुल्ल सुतार