पंढरपूर (सोलापूर) : चंद्रभागा नदीच्या तीरावर शेकडो वर्षांपूर्वी बांधलेले दगडी घाट अनेक पुरांच्या नंतर आजही भक्कम आणि सुस्थितीत असताना, कोट्यवधी रुपये खर्चून बांधण्यात येत असलेल्या घाटाची भिंत कोसळून सहा निष्पाप जीव गेले. या घटनेमुळे पूर्वीची कामाची पद्धत आणि केवळ निधी खर्च करण्यासाठी आणि टक्केवारी गोळा करण्याच्या हेतूने केली जाणारी कामे यातील तफावत अधोरेखित झाली आहे. पंढरपुरातील घाट दुर्घटनेनंतर येथे सुमारे अडीचशे वर्षांपूर्वी बांधलेले प्राचीन घाट, त्यांचे उत्तम बांधकाम याविषयी चर्चा होत आहे. 

पंढरपूर येथील चंद्रभागा नदीच्या तीरावर विस्तीर्ण वाळवंट आहे. या वाळवंटात भक्तराज पुंडलिक मंदिरासह अनेक साधुसंतांच्या समाध्या आहेत. पूर्वी या वाळवंटात कायम वाळू असायची. स्थानिक नागरिक सायंकाळी या वाळवंटात फिरण्यासाठी गर्दी करत. चंद्रभागेचे वाळवंट हे पंढरपूरचे वैभव होते. परंतु गेल्या काही वर्षांपासून हे वाळवंट भकास झाले आहे. वाळू चोरांनी अहोरात्र वाळूचा उपसा केल्यामुळे वाळवंटात कायम मोठमोठे खड्डे पडलेले असतात. नदीत स्नानासाठी गेलेल्या अनेक भाविकांना खड्ड्यांचा अंदाज नसल्याने पाण्यात जीव गमवावा लागला आहे. भक्त पुंडलिक मंदिरासह लगतचा परिसर वाळू चोरांनी अक्षरशः पोखरून काढल्याने हे मंदिर आणि तेथील साधुसंतांच्या समाध्या धोक्‍यात आलेल्या आहेत. परंतु त्याकडे संबंधित सर्व अधिकारी सोईस्कर काणाडोळा करत आहेत. त्याचप्रमाणे गेल्या दोन वर्षांपासून अतिशय निकृष्ट पद्धतीने घाटाचे बांधकाम सुरू असताना जलसंपदा विभागाच्या अधिकाऱ्यांनी अक्षम्य दुर्लक्ष केले. 

चंद्रभागा नदीवर भाविकांना जाण्या-येण्यासाठी अनेक धनिकांनी प्राचीन काळात निस्वार्थ भावनेने भक्कम घाट उभा केले. हे प्राचीन दगडी घाट वर्षानुवर्षे वेळोवेळी आलेल्या महापुरांच्या नंतर देखील भक्कमपणे उभे आहेत. आणि त्याच घाटांच्या शेजारील रिकाम्या जागेत नवीन घाट बांधून एकमेकांना जोडण्याचा निर्णय पुण्या-मुंबईतील अधिकाऱ्यांनी घेतला होता. गेल्या सुमारे दोन वर्षांपासून विप्रदत्त घाट ते उद्धव घाट या दरम्यानचे काम सुरू आहे. हे काम निकृष्ट दर्जाचे होत असल्याबाबत अनेकांनी तक्रारी केल्या; परंतु त्याची योग्य दखल घेतली गेली नाही. त्यामुळेच चुना वापरून दगडी घाट बांधकाम होत असताना तेथील भिंत कोसळून सहा निष्पाप लोकांना जीव गमवावा लागला. संबंधित ठेकेदाराच्या विरोधात गुन्हा दाखल झाला आहे, परंतु गेलेले जीव परत येणार नाहीत. त्यामुळे भविष्यात अशा घटना घडू नयेत यासाठी दक्षता घेण्याची गरज आहे. 

पंढरपूर येथील चंद्रभागा नदीच्या तीरावरील प्राचीन घाट कोणी आणि कधी बांधले याविषयी अभ्यासक ऍड. धनंजय रानडे यांनी माहिती दिली; ती पुढीलप्रमाणे (कंसात घाट बांधण्यात आलेले वर्ष) 

• कुंभार घाट : रामचंद्र कृष्ण लिमये (1770) 
• उद्धव घाट : गोपाळ नाईक तांबवेकर (1780) 
• महाद्वार घाट : चिंतो नागेश बडवे (1785) 
• दत्त घाट (हरिदास घाट) : हरीजानाई आप्पा हरिदास (1785) 
• कासार घाट : रामराव जवळेकर (1798) 
• विप्रदत्त घाट : चिंतामणराव पटर्वधन सांगलीकर : (1820) 
• चंद्रभागा घाट : बाजीराव पेशवे धाकटे, गोविंदबुवा चोपडकर (1820) 
• कृष्णाजीचा घाट (खिस्ते घाट) : कृष्णाजी नाईक नरगुंदकर (1825) 

संपादन : श्रीनिवास दुध्याल