वर्धापनदिन विशेष पुरवणी
--
शाश्वत विकासासाठी
माहिती तंत्रज्ञान उपयुक्त

पुणे हे देशाची सांस्कृतिक, शैक्षणिक राजधानी आहे. तसे पिंपरी चिंचवड हे वाहन उद्योगाचे माहेरघर आहे. शेजारील हिंजवडी, तळेगाव व चाकणमुळे याठिकाणी काम करणाऱ्या तंत्रज्ञांचे राहण्याचे ठिकाण म्हणून नव्याने ओळख झाली आहे. पिंपरी चिंचवड शहराच्या माहिती तंत्रज्ञान विभागाचे प्रमुख म्हणून काम करताना मी नेहमीच तंत्रज्ञानाला केवळ एक सुविधा म्हणून नव्हे, तर शहर व्यवस्थापनाचे एक अचूक आणि अपरिहार्य साधन म्हणून पाहिले आहे.
- निळकंठ पोमण, माजी विभाग प्रमुख, माहिती तंत्रज्ञान, पिंपरी चिंचवड महापालिका

औ औद्योगिक प्रगती आणि नागरी विस्ताराच्या टप्प्यावर पिंपरी चिंचवड शहराची शाश्वतता सुनिश्चित करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या तांत्रिक आणि धोरणात्मक उपायांवर आधारित हा संशोधनात्मक आणि सविस्तर दृष्टिकोन मी मांडत आहे. शहराचे भवितव्य अधिक शाश्वत आणि नागरिकाभिमुख बनवण्यासाठी, माहिती तंत्रज्ञान हा प्रशासकीय निर्णयप्रक्रियेचा कणा आहे. शहरातील वाहतूक कोंडी सोडविण्यासाठी केवळ अधिक रस्ते बांधणे पुरेसे नाही, तर वाहतूक प्रवाहाचे गणितीय मॉडेलिंग करणे आवश्यक आहे. ऑटोमॅटिक नंबर प्लेट रिकॉग्निशन (एएमपीआर) प्रणालीद्वारे गोळा केलेला प्रत्येक वाहनाचा डेटा, जसे की प्रवासाची वेळ, वारंवारता आणि मार्गांचे नमुने, तो आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (एआय) अल्गोरिदममध्ये समाविष्ट केला जाईल. हे अल्गोरिदम मागणीनुसार वाहतुकीचे विश्लेषण करतील. आम्ही अडाप्टेव्ह ट्रॅफिक कंट्रोल सिस्टिम लागू करण्याचे प्रस्तावित करतो, जी सरासरी विलंब आणि सिग्नल पास थ्रूपुट यासारख्या प्रमुख मेट्रिक्सचा वापर करून रिअल-टाईममध्ये सिग्नलची वेळ बदलेल. या मॉडेलमुळे वाहतूक कोंडीत मोठ्या प्रमाणावर घट अपेक्षित आहे. लंडनप्रमाणे पिंपरी चिंचवड शहरासाठी उच्च प्रदूषणकारी वाहनांसाठी सूक्ष्म-भौगोलिक पर्यावरण नियंत्रण क्षेत्रे तयार करणे आवश्यक आहे.

क्यूआरटी महत्त्वाची
कोणत्याही शासकीय कार्यालयीन कामकाजात मनुष्यबळाच्या मर्यादा असून, वाढते शहरीकरण व नागरिकांची अपेक्षा, स्वच्छ व खड्डे मुक्त शहरासाठी आर्टिफिशल इंटेलिजंट आधारित डायनामिक चॅटबॉट व त्यासाठी आवश्यक २४ बाय ७ पद्धतीने क्विक रिस्पॉन्स टीम तयार करून इंटिग्रेटेड कंट्रोल अँड कमांड सेंटरद्वारे नियंत्रण होण्यास मदत होऊन नागरिकांचा सहभाग वाढेल.

प्रदूषण पातळी निरीक्षण
केवळ उत्सर्जन नियंत्रण करून नव्हे, तर हवेची गुणवत्ता आणि पाण्याचे व्यवस्थापन रिअल-टाईममध्ये मोजले पाहिजे. शहरात विशिष्ट अंतरावर पर्यावरण सेन्सर्सचे जाळे स्थापित करणे आवश्यक आहे. प्रदूषण पातळीचे सतत निरीक्षण करेल. हा डेटा एका केंद्रीय क्लाऊड डॅशबोर्डवर एकत्रित केला जाईल. ज्यामुळे प्रशासनाला प्रदूषणाचे ‘मायक्रो-हॉटस्पॉट्स’ त्वरित ओळखता येतील.

पाणी व्यवस्थापन
पर्यावरण संवर्धनाची रचना करताना ती दंड-केंद्रित न ठेवता, प्रोत्साहन-केंद्रित असावी. इलेक्ट्रिक वाहने आणि सार्वजनिक वाहतूक वापरणाऱ्या नागरिकांना कर सवलती आणि सबसिडी देऊन स्वच्छ पर्यायांकडे वळण्यास प्रवृत्त केले जाईल. जल व्यवस्थापनात, सांडपाणी प्रक्रिया प्रकल्पांसाठी सतत प्रक्रिया निरीक्षण प्रणाली स्थापित करणे, ज्यामुळे पाण्याची गुणवत्ता आणि पुनर्वापर पातळी यासारखे मेट्रिक्स अचूक मोजले जातील. सोशल मीडियाचा वापर करून नागरिकांना वाहतुकीची पूर्व कल्पना येईल.

प्रशासनाची कसोटी
प्रशासकीय कार्यक्षमतेची खरी कसोटी नागरिकाभिमुखता आणि पारदर्शकतेत असते. नागरिकांसाठी विकसित होणारा एकात्म ई-डॅशबोर्ड हा केवळ माहितीचा स्रोत नसून, तो सेवा वितरण व्यासपीठ असेल. क्यूआर-आधारित स्मार्ट कार्डस् नागरिकांचे व्यवहार सुरक्षित, गतिमान आणि सर्व सेवांसाठी वापरता येतील, असे बनवतील. यासोबतच भांडवली तंत्रज्ञानाचा उपयोग करून विकसित केलेला जलद तक्रारींचे निवारण मंच नागरिकांच्या तक्रारींचे निराकरण
करण्यासाठी एआय आधारित वर्गीकरण आणि सेवा स्तर करार आधारित मॉनिटरिंग प्रणाली वापरून प्रशासकीय उत्तरदायित्व वाढवेल. नागरिकांच्या संवेदनशील डेटाचे संरक्षण करण्यासाठी सायबर सुरक्षा प्रोटोकॉल आणि मजबूत डेटा एन्क्रिप्शन तंत्रज्ञान लागू करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. नागरिकांना तसेच शाळा, कॉलेजमध्ये सायबर सेक्युरिटी व डिजिटल आरेस्ट यांचे चर्चासत्र आयोजित करणे. सामाजिक प्रबोधन करण्यासाठी पोलिस यंत्रणा, राष्ट्रीयकृत बँका व महापालिका यांनी एकत्रित येऊन काम करण्याची गरज आहे.

शाश्‍वसततेचा विश्वास
सर्व प्रकल्प प्रभावीपणे कार्यान्वित करण्यासाठी पिंपरी चिंचवड महानगरपालिका काही महत्त्वपूर्ण आव्हानांचा सामना करावा लागेल. एआय अल्गोरिदमचे व्यवस्थापन आणि डेटा सायन्ससाठी आवश्यक असलेल्या उच्चस्तरीय तांत्रिक मनुष्यबळाची निर्मिती करण्यासाठी सेवासुविधा उपलब्ध करणे गरजेचे आहे. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, वाहतूक, पर्यावरण, सार्वजनिक बांधकाम आणि आयटी या विभागांमध्ये संपूर्ण आणि अखंड समन्वय साधणे, जेणेकरून हा प्रकल्प एकात्मिक पद्धतीने चालेल. पिंपरी चिंचवड शहराच्या भविष्यकालीन विकासाची गुरुकिल्ली तंत्रज्ञान, धोरण आणि नागरिकांचा सक्रिय सहभाग यांच्या त्रिसूत्रीत आहे. या संशोधनात्मक आणि डेटा-आधारित दृष्टिकोनामुळे शहर व्यवस्थापन अधिक मजबूत, पारदर्शक आणि शाश्वत होईल, यात शंका नाही.