पुणे - एखादी व्यक्‍ती आत्महत्येचा प्रयत्न का करते? तिच्या मेंदूमध्ये नेमकी कोणती प्रक्रिया घडते? मेंदूतून आत्महत्येच्या सूचना का मिळतात? याची उत्तरे शोधण्याचा प्रयत्न सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठाच्या जैवतंत्रज्ञान विभागातील प्राध्यापक करीत आहेत. संशोधन यशस्वी झाल्यास आत्महत्या रोखण्यासह मनुष्याचा ‘आनंदी निर्देशांक’ वाढविण्यासाठी ते वरदान ठरणार आहे.

ताज्या बातम्यांसाठी डाऊनलोड करा ई-सकाळचे ऍप

इगतपुरी येथील विपश्‍यना विशोधन विन्यास केंद्रातर्फे राज्य सरकारच्या आरोग्य विभागाच्या मदतीने ‘आनंदी गाव आनंदी भारत’ हा प्रकल्प राबविला जात आहे. यामध्ये विपश्‍यना केल्याने तणावग्रस्त व्यक्तीचा ‘आनंदी निर्देशांक’ (हॅपिनेस इंडेक्‍स) वाढतो, असे निरीक्षण समोर आले आहे. या प्रकल्पावर जैवतंत्रज्ञान विभागाचे प्रमुख प्रा. आर. एन गच्चे, इगतपुरी येथील विपश्‍यना केंद्राचे प्रमुख डॉ. निखिल मेहता, मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. उमेश अत्राम आणि बालरोगतज्ज्ञ डॉ. संग्राम जोंधळे हे संशोधन करीत आहेत.

४० जणांच्या मेंदूचा अभ्यास
प्रकल्पावरच काम करताना मेंदूमध्ये घडणाऱ्या प्रक्रियेवर संशोधन करण्याचा विषय समोर आला. गेल्या एक वर्षापासून यावर विद्यापीठामध्ये संशोधन सुरू आहे. यासाठी आत्महत्येचा प्रयत्न करणाऱ्या व्यक्‍ती आणि ज्या व्यक्ती आनंदी आहेत, अशा प्रत्येकी २० जणांचे ‘डीएनए’ नमुने घेतले. यामध्ये सर्व वयोगटांतील महिला व पुरुषांचा समावेश आहे. यासाठी ‘हॅमिल्टन स्केल’ या पद्धतीचा वापर करून या ४० जणांचे ‘आनंदी निर्देशांक’ मोजले. त्यामध्ये खूप मोठा फरक असल्याचे समोर आले. त्यामुळे संशोधन करताना मेंदूमध्ये घडणाऱ्या प्रक्रियेवर अभ्यास केला जात आहे, असे आर. एन. गच्चे यांनी सांगितले.

पेशींमधील बदलांचे निरीक्षण
मेंदूमध्ये एकाच वेळी असंख्य विचारांची प्रक्रिया सुरू असते. त्यामध्ये सुखी व्यक्‍तीच्या मेंदूत काय प्रक्रिया सुरू आहे, त्यांच्या पेशींमध्ये काय बदल होत आहेत, त्याचा परिणाम मानसिकतेवर कसा होतो, असे निरीक्षण केले जात आहे. तसेच, जे नैराश्‍याच्या गर्तेत आहेत; त्यांच्याही मेंदूतील प्रक्रिया व पेशींमधला बदल, याची तुलना केली जात आहे. या अभ्यासातून निष्कर्षापर्यंत गेल्यास त्यातून यावर निदान करण्यासाठी नवीन औषधांचे शोध लागले. ती देऊन व्यक्‍तीला नैराश्‍यातून बाहेर काढता येते. मात्र, हे संशोधन होण्यास बराच काळ लागेल, असे गच्चे यांनी सांगितले.