बारामती तालुक्यातील ग्रामीण भागात सौर ऊर्जा प्रकल्पांचा वाढता विस्तार एक स्पष्ट सकारात्मक क्रांती दर्शवितो. घरगुती सौर रूफटॉप, कृषी सोलर पंप व एकूण सौर ऊर्जा उत्पादनामुळे हा भाग ऊर्जा आत्मनिर्भरतेकडे जोरदार वाटचाल करत आहे. ऊर्जा खर्चात बचत, पर्यावरण संरक्षण, सामाजिक जागरूकता व ग्रामीण जनतेचा आत्मविश्वास यांचा समन्वय वाढला आहे. सौरऊर्जेचा स्वीकार ना फक्त वित्तीय बचत आणि ऊर्जा उपलब्धता वाढवतो, तर एक नवीन सामाजिक-आर्थिक परिवर्तनाचा मार्गही रेखाटत आहे, याचा घेतलेला मागोवा...
-चिंतामणी क्षीरसागर, वडगाव निंबाळकर

ग्रामीण भाग आता फक्त ऊर्जा वापरकर्ते नाहीत, तर ऊर्जा निर्माते म्हणून स्वावलंबी बनत आहेत. बारामती तालुका सौर ऊर्जेच्या दिशेने आत्मनिर्भर होत आहे. पुणे जिल्ह्यातील प्रगतिपथावर असलेला बारामती तालुका आता ऊर्जा क्षेत्रात एक नवीन ओळख बनवत आहे. हे क्षेत्र पारंपरिक शेतीसह ऊस लागवडीसाठी प्रसिद्ध असून, येथे लोकांच्या दैनंदिन जीवनातील ऊर्जा गरज सध्या मोठ्या प्रमाणात सौर ऊर्जेद्वारे भागविण्यात येत आहे.
सौरऊर्जा प्रकल्पांमुळे बारामतीच्या ग्रामीण भागात ऊर्जा खर्चात बचत, पर्यावरण संरक्षण आणि सामाजिक परिवर्तन यासारखे बलवान बदल घडत आहेत.

सौरऊर्जा प्रकल्पांचा विस्तार
गेल्या काही वर्षांत महाराष्ट्रात सौरऊर्जा क्षेत्राला प्राधान्य देण्यात आले आहे. केंद्र सरकार व राज्य सरकारच्या योजनांद्वारे ग्रामीण भागात सौर ऊर्जा उत्पादन वाढविण्यावर भर देण्यात आला आहे. भारताने २०२५मध्ये सौरऊर्जेची क्षमता १०० गीगावॅट (GW) पार केली आहे, ज्यात छतावरील व कृषी सौर प्रकल्पांचा मोठा वाटा आहे. बारामती मंडळातही सौर ऊर्जा व्याप्तीसाठी प्रचंड प्रकल्प राबवले गेले आहेत. १३८ गावांना दिवसाच्या वेळी सौर ऊर्जेचा पुरवठा करण्यासाठी २२१ मेगावॅट क्षमतेचा सौर प्रकल्प राबवण्यात आला आहे. या माध्यमातून जवळपास ६७, ००० कृषी पंप उपभोक्त्यांना फायदेशीर वीजपुरवठा मिळणार असून, हा प्रकल्प ग्रामीण शेतीला मोठे बळ देणार आहे. घरगुती व शेतीसाठी सौर ऊर्जा फायदेशीर ठरत असल्यामुळे ‘पंतप्रधान सूर्यघर मोफत वीज योजने’अंतर्गत बारामती परिमंडळात १५ हजार ४६० घरगुती ग्राहकांनी सौर रूफटॉप इंस्टॉल केले आहे, ज्यांचे एकूण सामर्थ्य ५१.९५ मेगावॅट आहे. यामध्ये बारामती विभागात सुमारे १ हजार १०८ ग्राहक, दौंडमध्ये ८३४ आणि सासवडमध्ये ४१२ ग्राहकांची बसवलेली सौर क्षमता समाविष्ट आहे. या प्रकल्पांमुळे गृहउपभोक्तांच्या छतावरून निर्मित विजेतून घरगुती गरजा पूर्ण होतात आणि उरलेली वीज महावितरणकडे विकली जाऊ शकते, ज्यामुळे आर्थिक बचत देखील होते.

सारांश आकडेवारी
घरगुती सौर रूफटॉप ग्राहक : १५ हजार ४६०
एकूण क्षमता : ५१.९५ मेगावॅट
बारामती विभाग : ११०८ ग्राहक
दौंड विभाग : ८३४ ग्राहक
सासवड विभाग : ४१२ ग्राहक

कृषी सौर प्रकल्प
सरकारी योजनांद्वारे सौर ऊर्जा आधारित कृषी पंपांवर विशेष लक्ष दिले जात आहे. सौर कृषी पंपांची वाढ ग्रामीण भागात सिंचनातील ऊर्जा अवलंबित्व कमी करते, डिझेल किंवा इंधनावरील खर्च कमी करते आणि शेतकऱ्यांना दिवसाच्या वेळात सुरक्षित वीज पुरवते. अशा प्रयत्नांमुळे महाराष्ट्राने डिसेंबर २०२५मध्ये ४५ हजार ९११ सौर कृषी पंप बसविण्याचा जगातील रेकॉर्ड केला आहे. बारामतीतील शेतीसाठी सौर प्रकल्पांकडेही सार्वजनिक व खासगी दोन्ही स्तरातून वाढता कल दिसतो. त्यामुळे शेतकरी वर्गाला आर्थिक बचत, सिंचन सुरक्षा आणि उत्पन्न वाढीस मदत मिळते.

ऊर्जा आत्मनिर्भरता
बारामती मंडळात घरगुती ग्राहक सौर पॅनल बसवून विजेची गरज
स्वतः भागवू लागले आहेत. यामुळे वीज बिलांवरील खर्च कमी झाला आहे आणि विजेची उपलब्धता स्थिर झाली आहे. ग्रामीण भागात जेथे वीज खंडित होणे पूर्वी सामान्य समस्या होती, अशा परिस्थितीत सौर ऊर्जेच्या स्वयंपूर्णतेमुळे घरगुती प्रकाश, पंखे, विद्युत उपकरणे आणि रात्रीच्या वीज उपभोगाचा स्तर वाढला आहे. या सौर रूफटॉप सिस्टीममुळे घरगुती ग्राहकांना अनुदानाच्या मदतीने २-३ kW क्षमतेपर्यंतच्या यंत्रणा बसवता येतात, ज्यामुळे मासिक १००-१५० युनिट उत्पादन होऊ शकते आणि वीजबिल पूर्णपणे शून्य करू शकतो.

खर्चात बचत
सौरऊर्जा वापरल्याने घरगुती व कृषी दोन्ही स्तरावर विजेवरील खर्चात लक्षणीय बचत होते. डिझेल जनरेटर किंवा पारंपरिक वीज वापरावर अवलंबित्व कमी होत असल्याने खर्चात बचतीचा परिणाम दिसतो. शेतकरी आता सौर पंपांनी सिंचन करू शकतात, ज्यामुळे उत्पादनात वाढ व पीक व्यवस्थापनात सुधारणा होत आहे.

शाश्वत विकास
सौरऊर्जा ही स्वच्छ, प्रदूषणमुक्त ऊर्जा स्रोत आहे. पारंपरिक विजेच्या उत्पादनाच्या तुलनेत सौर ऊर्जा नवा कार्बन उत्सर्जन घटवते आणि प्रदूषणात घट घडवते. ग्रामीण भागात सौर ऊर्जेच्या आधारावर सिंचन, प्रकाश व उपकरणे चालविल्यामुळे पर्यावरण संरक्षण होत आहे.

ऊर्जा शिक्षण
सौर ऊर्जा प्रकल्पांच्या वाढीमुळे गावकऱ्यांमध्ये ऊर्जा बचत, नवीकरणीय ऊर्जा यांचा फायदा आणि टिकाऊ जीवनशैली याबद्दल जागरूकता वाढली आहे. विद्यार्थी, महिलांत आणि शेतकऱ्यांत ऊर्जा शिक्षणाबद्दल जाणीव वाढली असून, भविष्यातील उत्पन्न साधन म्हणून सौर ऊर्जेकडे पाहिले जात आहे.