आरोग्यमंत्र - डॉ. आदित्य पाटील, मनोविकारतज्ज्ञ
‘कधीकधी वाटतं की सगळं सोडावं आणि जावं कुठंतरी लांब हिमालयात. धरलं तर चावतंय आणि सोडलं तर पळतंय असं चाललंय सगळं माझ्या आयुष्यात. सततचा ताण नको झालाय आता,’ असं म्हणत आपला रोजचा जीवनाचा परिपाठ चालूच असतो. ‘थांबला तो संपला’ अशीच या जगाची रीत आहे, असं म्हणत प्रत्येकजण पळतच असतो. हे काहीअंशी खरंही आहे. कितीही प्रयत्न केले तरीही या आव्हानात्मक जगातून आपली सुटका होणे नाही. मग हे ताणतणाव असेच राहणार का? काय करायचं काय यांचं? आणि यापासून बचावासाठी काही मार्ग आहे का? याचं उत्तर आहे मनोविकास. शरीरयष्टी सुदृढ ठेवण्याबरोबरच आता गरज आहे ती मनाकडं लक्ष देण्याची. याची सुरुवात खरंतर लहानपणापासून झाली पाहिजे.

ताज्या बातम्यांसाठी डाऊनलोड करा ई-सकाळचे ऍप

सर्व ताणतणावांचं मूळ हे अविवेकी विचारपद्धतीत असतं. जीवनातील विविध अनुभवातून, संस्कारांतून, मिळालेल्या सोबतीतून ही अविवेकी विचारपद्धती तयार होते आणि दिवसेंदिवस दृढ होत जाते. या अविवेकी विचारांना ओळखणं आणि त्यांचा पर्यायी विवेकनिष्ठ विचारपद्धतीत बदल कसा करता येईल यादृष्टीनं प्रयत्न करायला हवा. यांसोबत येणाऱ्या भावनांची जाण येणं देखील तितकंच महत्त्वाचं. एकाच भावनेच्या विविध छटा असतात. अतिशय टोकाच्या भावना प्रगतीत अडथळा ठरतात. टोकाच्या भावना ओळखून त्यांचं नियमन करण्याचं प्रशिक्षणंच घेण्याची गरज आहे. ‘मनुष्य हा संगतीप्रिय प्राणी आहे,’ असं कुठंतरी वाचलं होतं. पण आजकाल मनुष्य समाजापासून दूर, आत्मकेंद्री बनत चाललाय. स्वतःच्या पलीकडं काय चाललंय याचं भान हरपत चाललंय. निरोगी मनासाठी भावनांचं, विचारांचं आदानप्रदान होणं आवश्यक असतं.

घरचे आणि इतर यांच्यासोबत भावनिक नातेसंबंध जपणं गरजेचं आहे. ‘स्व’ च्या पलीकडील जगाला आपलं काही देणं लागतं, हे लक्षात असावं. स्वतःच्या प्रगतीबरोबर जगाच्या उन्नतीसाठी हातभार लावल्यास, निरपेक्षवृत्तीनं जगासाठी काही करत राहिल्यास मन सुदृढ होण्यास मदत होते. विवेकनिष्ठ विचार, भावनांचं नियमन, ‘हे विश्वची माझे घर’ असा दृष्टिकोन आणि निरपेक्ष कृती हीच तर मनोविकासाची चतुःसूत्री आहे.(समाप्त)