बघता बघता २०२१ हे वर्ष संपत आलंय. कोरोनानं आपल्या सर्वांचं आयुष्य बदलून टाकलंय. या दोन वर्षांत अनेकांच्या कोणी ना कोणी जवळच्या व्यक्तीचा वियोग झाला, तेव्हा अनेकांचा अधिक विश्वास बसला, की आयुष्य हे फार छोटं आहे, आपलं जगायचंच राहून गेलं तर? आणि मग काही लोकांनी त्यांच्या जगण्याचा ‘प्राधान्यक्रम’ बदलायला सुरुवात केली. तुम्ही असा विचार करताय की नाही अजून? मित्रांनो, आपला जन्म फक्त बिलं भरण्यासाठी किंवा मरण्यासाठी झाला नसून खऱ्या अर्थानं जगण्यासाठी झालाय हे लक्षात घेतलं पाहिजे. प्रवासाला प्राधान्य देणारेही काहीजण तयार झाले आहेत. नवीन वर्षात अनेकांचे बऱ्याच ठिकाणी फिरायला जाण्याचे संकल्प असतीलच. थोडक्यात, हा सारा खटाटोप कशासाठी? तर नवं विश्व पाहण्यासाठी, चांगलं आयुष्य जगण्यासाठी आणि सुख-दुःखांना सामोरं जात खूश राहण्यासाठी…!

सतत खूश राहणं हीदेखील एक कला आहे. दुसऱ्यांकडून कमीत कमी अपेक्षा ठेवल्या तर अपेक्षाभंगही कमी होतो. पण त्याहून भारी म्हणजे स्वतःकडून प्रवासाच्या, जगण्याच्या, अनुभव कमवण्याच्या आणि जास्तीत जास्त खूश राहण्याच्या अपेक्षा ठेवूया की…! ते साधंसोपं आहे तसं पाहिलं गेलं तर… असेच बहुसंख्य लोकं, जे जास्तीत जास्त खूश असतात ते आपल्या जवळच राहतात, हे तुम्हाला माहितीये का? त्या देशातील स्थानिक लोक सकल राष्ट्रीय उत्पन्नापेक्षा सकल राष्ट्रीय आनंदाला महत्त्व देतात. हा देश म्हणजे आपला शेजारी भूतान…! हा देश त्याच्या अद्वितीय तत्त्वज्ञानासाठी ओळखला जातो; सकल राष्ट्रीय आनंद (Gross National Happiness) आणि हाच त्यांच्या विकास धोरणाचा देखील एक भाग आहे.

शांग्री-ला व्हॅली (Shangri La)

नंदनवन भौतिक जगात अस्तित्वात असल्यास, ते भूतानमध्ये असेल. ब्रिटिश लेखक जेम्स हिल्टन यांच्या १९३३ च्या ‘लॉस्ट होरायझन’ या कादंबरीत वर्णन केलेलं शांग्री-ला हे कुनलुन पर्वतातील एक काल्पनिक ठिकाण आहे. आश्चर्यकारकपणे सुंदर भूतानने आपल्या संसाधनांचं इतक्या चांगल्या प्रकारे जतन केलं आहे आणि आपल्या संसाधनांचा इतका हुशारीनं वापर केला आहे, की भूतानला त्याच्या समृद्धतेमुळे आणि देशाच्या निसर्ग आणि पर्यावरणासाठी असलेल्या आसक्तीच्या भावनेमुळे शेवटचं शांग्री-ला म्हटलं गेलं आहे. भारत आणि चीनमधील हिमालयात खोलवर वसलेला एक छोटा, भूपरिवेष्टित देश भूतानमध्ये उंच पर्वत आणि खोल दऱ्या आहेत, ज्यामुळे विखुरलेल्या लोकसंख्येच्या वस्तींची ठिकाणं आहेत.

भूतानमध्ये स्थिर राजकीय आणि आर्थिक वातावरण आहे. सामाजिक विषमतेच्या समस्या आणि प्रादेशिक असमानता दूर करण्यासाठी सतत प्रयत्न करून, अत्यंत गरिबी कमी करण्यात आणि लैंगिक समानतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी या देशानं प्रचंड प्रगती केली आहे. पूर्वेकडील हिमालयाच्या शिखरांमध्ये, उंच इमारतींपेक्षा अधिक पर्वतीय मठांसह (Monasteries), भूतान हे हिमालयातील शेवटचं जिवंत राज्य आहे, जे आपल्या संस्कृती आणि परंपरांना शौर्यानं चिकटून आहे. परंतु हे ऐतिहासिक बौद्ध एन्क्लेव्ह हळूहळू आधुनिक होत आहे, त्यांच्या स्वतःच्या अटींवर. थोडक्यात काय, तर बदल हा होतच असतो. काही प्रमाणात आपली चौकट आखून बदल केले जातात एवढंच. मुळातच तेथील लोक भारीयेत. त्यांच्याशी संवाद साधला की लगेचंच आपलेपणा दिसतो. मी मागच्याच आठवड्यात लिहिलं होतं की, जे प्रवासी डोंगरात वेळ घालवतात, ते एका सकारात्मक शक्तीने किंवा ऊर्जेने जगताना दिसतात. भूतानमधील तर सर्वच नागरिक डोंगरांत राहतात. सहज विचार करा की काय कमालीची लोकं असतील तिथली...!

भूतानची लोकसंख्या साडेसात ते आठ लाख असून, थिम्फू (Thimphu) ही राजधानी आहे. भूतानची राष्ट्रीय भाषा झोंगखा (Dzongkha) आहे. भूतानला बाइक राइड किंवा ड्राइव्ह करण्यात जी मजा आहे ना, ती कशातच नाही. अतिशय भन्नाट रोड आहेत. या देशात तर हमखास बजेट ट्रॅव्हल होऊ शकतं. भूतानला मार्च ते मे महिना आणि ऑक्टोबर – नोव्हेंबर हे महिने फिरण्यासाठी चांगले समजले जातात. भूतानचं एकमेव वास्तविक शहर; थिम्पूचं वीकेंड मार्केट, संग्रहालयं आणि बिअर आणि व्हिस्की बार अफलातून आहेत आणि येथे निवांत वेळ घालवता येतो. तक्तशांग गोएम्बा (टायगर्स नेस्ट मठ), देवदूतांच्या केसांना त्या जागी ठेवलं आहे. जगात बऱ्याच ठिकाणी लोक धार्मिक असतात, हे वेळोवेळी दिसून येतं. आपण प्रवास करताना रुढी-परंपरा समजून घ्यायच्या, तेवढीच ज्ञानात भर पडत राहते. Punakha Dzong ही भूतानची सर्वांत सुंदर इमारत असून, मो (MO-Mother) व पो (PO-Father) या नद्यांच्या संगमावर आहे. बुमथांग (Bumthang) खोऱ्यातील सातव्या शतकातील प्राचीन मंदिरं, पवित्र स्थळं आणि रोडोडेंड्रॉनची जंगलं ही न विसरता पाहिलीच पाहिजेत.

चांगंगखा लखांग हा थिम्फू खोऱ्याकडं वळणाऱ्या एका छोट्या टेकडीवर वसलेला मठ तेराव्या शतकात बांधला गेला. बुद्ध डोर्डेन्मा; या ठिकाणी बसलेली बुद्धमूर्ती आहे. ब्राँझचा हा पुतळा आकर्षक आहे. ‘Suspension Bridge’ फोटोसाठी अथवा निवांत थांबण्यासाठी मस्त आहे. पारो (Paro) येथे रिंचेन पुंग झोंग ही जुनी अप्रतिम वास्तू आणि भूतानचा वारसा कॅप्चर करणारे, तसंच देशभरातून प्रदर्शित केलेल्या चांगल्या जतन केलेल्या कलाकृती या राष्ट्रीय संग्रहालयात पाहायला मिळतात. जलदापारा राष्ट्रीय उद्यान हे हिमालयाच्या पूर्वेकडील पायथ्याशी वसलेलं असून, तिथेच जवळ गोरुमारा राष्ट्रीय उद्यानही आहे. ही दोन्ही वन्यजीव अभयारण्यं सिंगल हॉर्नड गेंडा, हत्ती आणि बंगाल वाघ, ठिपकेदार हरणं, बार्किंग डीअर, सांभर हरणं, बायसन इत्यादींसाठी प्रसिद्ध आहेत. भूतानची रेड पांडा व गव्हाची बिअर फेमस आहे.

मित्रांनो, भूतानचा पर्यटनस्थळ म्हणून विचार केला की सकल राष्ट्रीय आनंद, धनुर्विद्या, फडफडणारे प्रार्थना झेंडे, मुखवटा नृत्य, भिक्षू, रोडोडेंड्रॉन जंगलं, एक परोपकारी राजा आणि महागडं दैनंदिन पर्यटक शुल्क हे सारं डोळ्यांसमोर येऊन उभं राहतं. खरंच भूतान एक छोटासा पण भन्नाट देश आहे. भारतातून बाहेर जाऊन पटकन एखादा देश हिंडायचा असेल, तर भूतानला ७/८ दिवस निवांत जाऊन यायचं. शुद्ध हवा आणि शांतता मिळेल. या प्रवासातून नवचैतन्य प्राप्त होईल. खूश होण्यासाठी आपल्या कमाईतील थोडा तरी पैसा स्वतःच्या प्रवासावर खर्च करा आणि आपलीच जिंदगी वसूल करा... कारण कोरोनानं दाखवून दिलंय जगायचं कसं...! तर या निमित्ताने नवीन वर्षासाठी काही ना काही प्रवास करण्याचे प्लॅन्स आखा आणि त्यांना प्राधान्यक्रम देऊन प्रत्यक्षात उतरावा. सदिच्छा सर्वांना...

(सदराचे लेखक ‘बजेट ट्रॅव्हलर’ असून ‘डू इट युवरसेल्फ’ पद्धतीचे पर्यटक आहेत.)