शुभांशु शुक्ला हे अंतराळ स्थानकावर संशोधन करणारे पहिले भारतीय अंतराळवीर ठरले आहेत.
टार्डिग्रेड्स आणि मायोजेनेसिसवरचे प्रयोग आरोग्य आणि औषधोपचारासाठी महत्त्वाचे आहेत.
ISRO STEM डेमोमुळे विद्यार्थ्यांमध्ये विज्ञानाविषयी प्रेरणा निर्माण होते.
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) आणि Axiom-4 मोहिमेअंतर्गत अंतराळात गेलेले ग्रुप कॅप्टन शुभांशु शुक्ला हे भारतीय अंतराळवीर, आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर (ISS) एक अत्यंत महत्वाचे जैववैज्ञानिक संशोधन करत आहेत. या मोहिमेचा केंद्रबिंदू म्हणजे “मायोजेनेसिस” प्रयोग आणि त्याचबरोबर ‘टार्डिग्रेड्स’ (पाण्यातील सूक्ष्मजीव) यांच्या वर्तनावर आधारित एक अभिनव अभ्यास.
टार्डिग्रेड्स हे सूक्ष्म आणि अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितींमध्येही तग धरू शकणारे जीव — अंतराळातील शून्य गुरुत्वाकर्षणाच्या (microgravity) परिस्थितीत कसे वागतात, त्यांची जिवंत राहण्याची आणि पुनरुत्पादनाची क्षमता कशी बदलते, याचा अभ्यास शुभांशु शुक्ला आणि त्यांच्या Axiom-4 टीमने केला.
ISRO च्या मते, या संशोधनातून भविष्यात वैद्यकीय उपचारांमध्ये क्रांती घडवणाऱ्या नव्या पद्धती विकसित होऊ शकतात.
टार्डिग्रेड्सच्या अभ्यासासोबतच, शुभांशु शुक्ला यांनी ‘मायोजेनेसिस प्रयोग’ ISS मधील Life Sciences Glovebox मध्ये पार पाडला. या प्रयोगाचा उद्देश मायक्रोग्रॅव्हिटीमध्ये मानवाच्या स्नायूंच्या वाढीवर होणाऱ्या परिणामांचा अभ्यास करणे आहे. यामुळे अंतराळवीरांच्या दीर्घकालीन आरोग्य व्यवस्थापनात मोठा उपयोग होणार आहे.
शुक्ला यांच्या मोहिमेचा आणखी एक भाग म्हणजे सूक्ष्मशैवाल (Microalgae) आणि सायनोबॅक्टेरिया (Cyanobacteria) यांच्यावर चालू असलेला प्रयोग. या सूक्ष्मजीवांचा वापर भविष्यातील जीवशास्त्रीय जीवनसत्त्व प्रणाली (regenerative life support systems) आणि आंतराळवीरांसाठी पोषण देणाऱ्या प्रणालींसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरू शकतो.
ISRO ने सांगितले की, ‘Electronic Displays Study’ अंतर्गत मानव-मशीन संवाद कसा सुधारता येईल, यावर देखील अभ्यास चालू आहे. शुभांशु शुक्ला दररोज डिजिटल सिस्टीम्ससोबतच्या संवादाचा अभ्यास करून interface आणि cognitive प्रतिक्रियांची नोंद घेत आहेत.
ISRO च्या म्हणण्यानुसार, केवळ वैज्ञानिक संशोधन नव्हे, तर शैक्षणिक उद्देशानेही शुभांशु शुक्ला ISS वरून STEM (Science, Technology, Engineering, Math) विषयांवर आधारित प्रयोग दाखवत आहेत, जे भारतीय विद्यार्थ्यांना प्रेरणा देणारे ठरतील.
टार्डिग्रेड्सच्या जीवनसंवेदनशीलतेचा अभ्यास केवळ अंतराळासाठीच नव्हे, तर पृथ्वीवरील आरोग्य सेवांसाठीही क्रांतिकारक ठरू शकतो. ISRO च्या म्हणण्यानुसार, हे प्रयोग भविष्यातील अंतराळ मोहिमा, औषधनिर्मिती, आणि मानवी आरोग्य व्यवस्थापनासाठी नवे मार्ग उघडू शकतात.
शुभांशु शुक्ला हे कोण आहेत आणि त्यांचा प्रयोग कशाशी संबंधित आहे?
➤ शुभांशु शुक्ला हे ISRO चे अंतराळवीर असून त्यांनी टार्डिग्रेड्स आणि मायोजेनेसिसवर अंतराळात संशोधन केले.
टार्डिग्रेड्सवर प्रयोग का महत्त्वाचा आहे?
➤ हे जीव अत्यंत प्रतिकूल वातावरणात जगतात, त्यामुळे त्यांचे जैविक रहस्य वैद्यकीय शोधासाठी उपयुक्त ठरू शकते.
मायोजेनेसिस प्रयोगाचा उद्देश काय आहे?
➤ मायोजेनेसिस प्रयोगातून अंतराळातील गुरुत्वशून्यता मानवी स्नायूंवर कशी परिणाम करते याचा अभ्यास होतो.
ISRO STEM डेमोचे महत्त्व काय आहे?
➤ हे डेमो विद्यार्थ्यांना विज्ञान आणि अंतराळ संशोधनात रूची निर्माण करण्यासाठी उपयोगी ठरतात.
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.