NISAR Mission Launch : भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इस्रो) आणि अमेरिकेची अंतराळ संशोधन संस्था नासा यांच्या संयुक्त विद्यमाने विकसित केलेला अत्याधुनिक पृथ्वी निरीक्षण उपग्रह ‘नासा-इस्रो सिंथेटिक अपर्चर रडार’ (निसार) याचे यशस्वी प्रक्षेपण आज आंध्र प्रदेशातील श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून झाले. संध्याकाळी ५:४० वाजता (भारतीय प्रमाणवेळ) झालेल्या या प्रक्षेपणाने भारत आणि अमेरिकेच्या अंतराळ संशोधनातील सहकार्याचा एक नवा अध्याय लिहिला गेला.

‘निसार’ प्रकल्प हा भारत आणि अमेरिकेच्या दशकभराच्या संयुक्त प्रयत्नांचा परिपाक आहे. सुमारे १.५ अब्ज अमेरिकी डॉलर्सच्या गुंतवणुकीसह विकसित केलेला हा उपग्रह अत्यंत प्रगत तंत्रज्ञानाने सुसज्ज आहे. यामध्ये ड्युअल-बँड सिंथेटिक अपर्चर रडार आणि स्वीपसार तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यात आला आहे, ज्यामुळे उच्च रिझोल्यूशन आणि विस्तृत क्षेत्राचे निरीक्षण शक्य होणार आहे. यामुळे पृथ्वीवरील भौगोलिक आणि पर्यावरणीय बदलांचा अभ्यास अधिक अचूक आणि सखोलपणे करता येणार आहे.

इस्रोने दिलेल्या माहितीनुसार, प्रक्षेपणानंतर पहिले ९० दिवस ‘इन-ऑर्बिट चेकआउट’ (IOC) साठी राखीव ठेवण्यात आले आहेत. या कालावधीत उपग्रहाच्या सर्व प्रणालींची तपासणी करून त्याला पूर्ण वैज्ञानिक कार्यासाठी तयार केले जाईल. यानंतर ‘निसार’ नियमितपणे पृथ्वीच्या निरीक्षणाचे काम सुरू करेल.

जीएसएलव्ही-एफ16 ची ऐतिहासिक कामगिरी

‘निसार’ उपग्रहाला सूर्य संनादी ध्रुवीय कक्षेत (सन सिंक्रोनस पोलर ऑर्बिट) स्थापित करण्यासाठी इस्रोने प्रथमच जिओसिंक्रोनस सॅटेलाइट लाँच व्हेईकल (जीएसएलव्ही-एफ14) चा वापर केला. यापूर्वी अशा प्रकारच्या कक्षेसाठी प्रामुख्याने पीएसएलव्ही (पोलर सॅटेलाइट लाँच व्हेईकल) वापरले जायचे. २३९२ किलोग्रॅम वजनाच्या या उपग्रहाला ९७ मिनिटांत पृथ्वीभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करत, दर १२ दिवसांनी पृथ्वीवरील जमीन, बर्फाच्छादित क्षेत्रे आणि समुद्राचे निवडक भाग यांचे निरीक्षण करण्याची क्षमता आहे. या उपग्रहाचे अपेक्षित आयुष्य पाच वर्षांचे आहे.

‘निसार’ उपग्रह पृथ्वीवरील जमीन, बर्फ आणि समुद्र यांच्या बदलांचा बारकाईने अभ्यास करेल. यामुळे भारत आणि अमेरिकेच्या शास्त्रज्ञांना खाली दिलेल्या क्षेत्रांत मोलाची माहिती मिळेल.

• जंगलातील जैववस्तुमान (वुडी बायोमास) आणि त्यातील बदलांचे मापन.

• शेतीच्या पिकांचे क्षेत्र आणि त्यातील बदलांचा मागोवा.

• पाणथळ जमीनीच्या (वेटलँड्स) क्षेत्रातील बदलांचा अभ्यास.

• ग्रीनलँड आणि अंटार्क्टिकेच्या बर्फाच्या चादरी, समुद्री बर्फ आणि पर्वतीय हिमनद्यांच्या गतिशीलतेचे निरीक्षण.

• भूकंप, ज्वालामुखी, भूस्खलन आणि भूजल, तेल किंवा इतर खनिजांच्या साठ्यांशी संबंधित भूपृष्ठाच्या बदलांचे मापन.

या माहितीमुळे पर्यावरण संरक्षण, आपत्ती व्यवस्थापन आणि हवामान बदलाच्या अभ्यासाला मोठी चालना मिळणार आहे.

भारत-अमेरिका सहकार्याचा नवा टप्पा

‘निसार’ मिशन हे इस्रो आणि नासा यांच्यातील मैत्रीपूर्ण आणि तांत्रिक सहकार्याचे उत्तम उदाहरण आहे. या मिशनमुळे केवळ वैज्ञानिक संशोधनालाच चालना मिळणार नाही, तर पर्यावरण आणि आपत्ती व्यवस्थापनाच्या क्षेत्रातही दोन्ही देशांना एकमेकांना पूरक ठरता येणार आहे. श्रीहरिकोटा येथील हे यशस्वी प्रक्षेपण भारताच्या अंतराळ संशोधनातील वाढत्या सामर्थ्याचा आणि जागतिक स्तरावरील सहकार्याचा पुरावा आहे.

FAQs

1. What is the NISAR mission?
   निसार मोहीम म्हणजे काय?
   निसार ही इस्रो आणि नासा यांची संयुक्त पृथ्वी निरीक्षण मोहीम आहे, जी जमीन, बर्फ आणि समुद्रातील बदलांचा अभ्यास करते.

2. What is the purpose of the NISAR satellite?
   निसार उपग्रहाचा उद्देश काय आहे?
   निसार उपग्रह पर्यावरण, शेती, बर्फाच्छादित क्षेत्रे आणि भूकंपासारख्या भौगोलिक बदलांचे निरीक्षण करून वैज्ञानिक संशोधनाला मदत करेल.

3. How was the NISAR satellite launched?
   निसार उपग्रहाचे प्रक्षेपण कसे झाले?
   निसार उपग्रह जीएसएलव्ही-एफ१६ यानाद्वारे श्रीहरिकोटा येथून सूर्य संनादी ध्रुवीय कक्षेत यशस्वीपणे प्रक्षेपित करण्यात आला.

4. What technology does NISAR use?
   निसार कोणते तंत्रज्ञान वापरते?
   निसार ड्युअल-बँड सिंथेटिक अपर्चर रडार आणि स्वीपसार तंत्रज्ञान वापरते, ज्यामुळे उच्च रिझोल्यूशन निरीक्षण शक्य होते.

5. How long will the NISAR mission last?
   निसार मोहीम किती काळ चालेल?
   निसार मोहिमेचे अपेक्षित आयुष्य पाच वर्षांचे आहे, ज्यामध्ये पहिल्या ९० दिवसांत तपासणी केली जाईल.