नाशिक : हिंदू धर्मात सहसा सर्व गणेशभक्त संकष्टी चतुर्थीच्या दिवशी उपवास धरतात. आपापल्या घरी सायंकाळी देव्हाऱ्यातल्या मंगलमूर्ती श्रीगणेशाची पूजा करून बाप्पाला दूर्वा आणि मोदक अर्पण केले जातात आणि चंद्रोदयानंतर मात्र गणपती श्लोक वाचून त्याला २१ मोदकांचा नैवेद्य दाखवून कुटुंबासमवेत आरती म्हणून मगच हा उपवास सोडला जातो.

परंतु हीच संकष्टी जेव्हा मंगळवारी येते तेव्हा तिला ‘अंगारकी चतुर्थी’ म्हणून संबोधिले जाते. यामागची कथाही आपल्या ब्रम्हांडातल्या नवग्रहातील मंगळ ग्रहाशी निगडित असल्याने ती कथाही तितकीच रंजक असल्याचे ज्योतिषविद्या वाचस्पती डॉ. नरेंद्र धारणे यांनी सांगितले. (Angarki Chaturthi 2023)

‘अंगारिका’ चतुर्थीच्या पूर्वसंध्येला डॉ. धारणे यांच्याशी संवाद साधला असता त्यांनी सांगितले, की कृतयुगात अवंती नगरीत वेदवेत्ते अग्निहोत्री ऋषी भरद्वाज हे महान गणेशभक्त असून, त्यांनीच तर त्या युगापासूनच मानवसृष्टी ला गणेश पूजेचे महत्त्व पटवून दिले होते.

या ऋषींकडूनच पृथ्वीच्या गर्भातून अंकारक नामक, जास्वंदी वृक्षाच्या सान्निध्यात रक्तवर्णीय भौमपुत्र जन्माला आला होता जो सात वर्षांचा झाल्यावर पृथ्वीनं त्याला पुन्हा भरद्वाज ऋषींच्या स्वाधीन केले होते.

ऋषींनी त्याचे उपनयन केले, वेद शिकविले आणि गणेशमंत्र देऊन उपासना करायला सांगितलं. त्यानंतर हा मुलगा अरण्यात गेला. त्यानं एक सहस्त्र वर्षे तप करून गणेशाला प्रसन्न करून घेतले. हाच तो दिवस होता मंगळवारी आलेल्या ‘संकष्टी चतुर्थी’चा.

‘स्वर्गात राहून अमृतप्राशन करायचा आणि त्रैलोक्यात विख्यात होण्याचे’ वरदान त्यानं त्याच्यावर प्रसन्न झालेल्या श्रीगणेशा कडे मागितला. यावर गणेशानेसुद्धा आपल्या परम भक्ताला हे वरदान दिले की, यापुढे भविष्यात येणाऱ्या मंगळवारची संकष्टी चतुर्थी ही तुझ्याच ‘अंगारिका’ या नावाने ओळखली जाऊन संबंधित उपासकास २१ संकष्टी केल्याची फलप्राप्ती या चतुर्थीमुळे मिळेल.

त्यामुळेच तर तुझ्या ह्या सहस्र वर्षाच्या तपश्चर्येचे पुण्य युगानुयुगे त्यांच्यातही वाटले जाऊन त्यांच्या इप्सित मनोकामना पूर्ण होण्यास आणि हरतऱ्हेने ते ऋणमुक्त होण्यास त्यांना तुझीच मदत होईल. त्रैलोक्यात तू सुविख्यात होशील आणि तुझं नाव भूमिपुत्र म्हणून भौम, अकारका सारखा लाल आहेस म्हणून अंकाकर व शुभ करण्याची शक्ती असेल.

‘मंगळ’ यानावे तुला ब्रम्हांडातल्या आकाशात ग्रहांमध्ये स्थान मिळेल व तू सदैव अमृत पान करशील.’ त्यामुळेच गणेशाच्या या वरदानामुळे तेव्हापासून अंगारकी चतुर्थीला अत्यंत महत्त्व प्राप्त झाले.

म्हणूनच ज्या गणेश भक्तांना दर महिन्याला येणाऱ्या संकष्टी चतुर्थी चे व्रत/उपवास करणे जमत नसल्यास त्यांनी अंगारकी मात्र न विसरता व न चुकता आवर्जून करावी ज्यामुळे २१ संकष्टी केल्याची फलश्रुती नक्कीच लाभणार असे वेदवचन ही दिले गेले आहे.

म्हणूनच १० डिसेंबरची मंगळवारची संकष्टी चतुर्थी ही मराठी कालगणनेनुसार २०२२ ची शेवटचा अंगारकी योग अन् इंग्रजी दिनदर्शिकेनुसार पहिली आहे.

हेही वाचा : योग्य वेळेतच करा इच्छापत्र आणि व्हा चिंतामुक्त

चंद्रदर्शन करूनच उपवास सोडा

तसेच हेही ध्यानात असू द्यावे, की कुणाच्याही सांगण्यावरून व स्वतःच्या मनाने कोणत्याही परिस्थितीत संपूर्ण दिवसाचा अखंड उपवास धरून दुसऱ्या दिवशी उपवास सोडण्याची पद्धत मात्र अवलंबू नये.

कारण मुळातच बाप्पाला भूक अनावर होत असल्याने त्याला त्याचे भक्तगण उपाशीपोटी झोपलेले कदापि रुचत नाही. म्हणून त्याच्याच आदेशानुसार चतुर्थीला चंद्रदर्शन करून उपवास सोडणे केव्हाही श्रेयस्कर आणि फलप्राप्ती निश्चितच.

गणेश अंगारकी श्लोक

गणेशायश नमस्तुभ्यं, सर्व सिद्धि प्रदायक।

संकष्ट हरमे देवं, गृहाणार्घ्यम् नमोऽस्तुते॥

कृष्णपक्षे चतुर्थ्यातु, सम्पूजितं विधूदये।

क्षिप्रं प्रसीद देवेश, अंगारकाय नमोऽस्तुते ॥

मंगलमूर्ती मोरया