(Disclaimer - कुठल्याही प्रकारच्या अंधश्रध्देला खतपाणी घालणाऱ्या गोष्टींचे समर्थन 'सकाळ" करत नाही. मिळालेली माहिती ही पुजा करणाऱ्या महिलांनी दिली असून पूर्वापार चालत आलेली धारणा आहे.)

नाशिक : हिंदू धर्मात 'या' व्रताला खूप महत्त्व आहे. अशी मान्यता आहे की भगवान जीऊतवाहन हे मुलाच्या आयुष्यातील सर्व समस्या दूर करण्यात मदत करतात. तसेच व्रत केल्याने दाम्पत्यांना एक मुलगा देखील होतो. ज्या महिलांना अगोदर मुलीच आहेत, पण मुलगा व्हावा, असे वाटते, त्या महिला पूजेत सहभागी होतात. पण ज्या महिलांचा 'या' व्रताचा नवस पूर्ण होऊन त्यांना मुलगा झाला आहे, अशाच महिला पूजा मांडतात. असे कोणते आहे ते व्रत? तीन दिवसीय उत्सवात उत्तर भारतीय महिलांचा सहभाग अधिक पाहायला मिळतो.

रामकुंड परिसरात जितीया व्रतपूजन​ : उत्तर भारतीय महिला मोठ्या प्रमाणावर सहभागी

रामकुंड परिसरात 'जितीया' व्रतपूजनास गुरुवारी (ता. १०) प्रारंभ झाला. भाद्रपदातील कृष्ण पक्ष अष्टमीला होत असलेल्या जितीया व्रताचे रामकुंडावर पूजन झाले. त्यामध्ये उत्तर भारतीय महिला मोठ्या प्रमाणावर सहभागी झाल्या होत्या. हे व्रत भारतभर केले जाते.

नवस पूर्ण होऊन मुलगा झाला आहे तरच पूजा - महिला

दर वर्षी भाद्रपदातील कृष्ण पक्षाच्या सप्तमीपासून नवमीपर्यंत असणारे जितिया व्रत गुरुवारपासून सुरू झाले. या व्रताला जितिया किंवा जिउतिया किंवा जीवपुत्रिका असेही म्हटले जाते. तसेच हा उपवास तीन दिवस चालतो. ज्या महिलांना अगोदर मुलीच आहेत, पण मुलगा व्हावा, असे वाटते, त्या महिला पूजा मांडत नाहीत, फक्त सहभागी होतात. पण ज्या महिलांचा जितिया व्रताचा नवस पूर्ण होऊन त्यांना मुलगा झाला आहे, अशाच महिला पूजा मांडतात. असे तिथल्या पुजेसाठी आलेल्या महिलांनी सांगितले.

जितिया व्रताचे महत्व

हिंदू धर्मात जितिया व्रताला खूप महत्त्व आहे. अशाी मान्यता आहे की भगवान जीऊतवाहन हे मुलाच्या आयुष्यातील सर्व समस्या दूर करण्यात मदत करतात. तसेच व्रत केल्याने दाम्पत्यांना एक मुलगा देखील होतो. याच्या पूजेसाठी तांब्याचा कलश, नारळ, तुळशी, अननस, संत्रा, मोसंबी, सफरचंद, केळी, डाळिंब या फळांचा यांचा समावेश असतो. झेंडू, गुलाब, जास्वंदी आदी फुले वापरतात. या वेळी गाणीही गायली जातात. या उपवासाची कहाणी आणि तिचे महत्त्व सविस्तरपणे..दरवर्षी अश्विन महिन्यात कृष्णा पक्षाच्या सप्तमीपासून नवमीपर्यंत असणारा जितिया व्रत  १० सप्टेंबर २०२० पासून सुरू झाला आहे. या व्रताला जितिया किंवा जिउतिया किंवा जीवपुत्रिका असेही म्हटले जाते. तसेच, हा उपवास तीन दिवस चालतो. तीन दिवस चाललेल्या या व्रताची सुरूवात अष्टमीच्या दिवशी सुरुवात सकाळी स्नानाने होते. या व्रतामध्ये प्रथम व्रत आणि पूजा केली जाते यानंतर ठरावानंतर राजा जिऊतवाहनाची पूजा करतात. अष्टमीच्या दिवशी, प्रदोष काळात, कुशने बनविलेली जेमुतवाहनाची मूर्ती स्थापित करुन धूप व दिवे लावले जातात. यानंतर, देवाचे ध्यान करताना तांदूळ आणि फुले अर्पण करावी. तांदूळ आणि फुले अर्पण केल्यानंतर, माती आणि शेणाच्या शेतातून गरुड आणि सियारिनची मूर्ती तयार करतात. त्यानंतर शेण व चिकणमाती बनविलेल्या मूर्तीच्या कपाळावर लाल कुंकुचे टिळक लावतात. यानंतर जितिया उपवासाची कहाणी ऐकायला हवी. व्रत कथा संपल्यानंतर परमेश्वराची आरती करावी. आरतीनंतर ब्राह्मणांनी भिक्षा व नैवेद्य दाखवावेत.

जितिया व्रतची कहाणी

नर्मदा नदीजवळ कंचनबती नावाचे शहर होते. तेथील राजा मलयकेतु होता. नर्मदा नदीच्या पश्चिमेला वाळवंट होते, त्याला बाळूहाटा म्हणतात. तिथे एक प्रचंड झाड होते. त्यावर गरुड राहायचे. झाडाखाली कोल्हा राहत होता. गरूड आणि सियार (कोल्हा) हे दोघे मित्र होते. एकदा दोघांनी जितिया व्रत करण्याचा संकल्प केला. मग दोघांनीही भगवान जीऊतवाहन यांच्या पूजेसाठी निर्जळी व्रत ठेवले.

ती एक गडद रात्र होती आणि पाऊस जोरदारपणे सुरू होता. कधी विजांचा कडकडाट तर कधी ढगांचा गडगडाट. वादळ आले होते. सियारला आता भूक लागली होती. मृत व्यक्तीला पाहून ती स्वत: ला रोखू शकली नाही आणि तिचा उपवास तुटला. पण गरुडाने संयम राखला आणि दुसर्‍या दिवशी नियम तसेच श्रद्धा ठेवून उपवास केला

हेही वाचा > संतापजनक! कोरोनाबाधित महिलेचा सफाई कर्मचाऱ्याकडून विनयभंग; घटनेनंतर रुग्णालयात खळबळ

मग पुढच्या जन्मात दोन्ही मैत्रिणींचा जन्म ब्राह्मण कुटुंबात कन्या म्हणून झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव भास्कर होते. गरूड मोठी बहीण झाली.तिचे नाव शीलवती ठेवण्यात आले. शीलवतीचे बुद्धिसेन लग्न झाले. आणि सियारचा जन्म लहान बहिणीच्या रूपात झाला आणि तिचे नाव कपूरावती ठेवण्यात आले. तिचे लग्न त्या शहरातील राजा मलायेकेतुशी झाले होते. आता कपूरवती कांचनबटी नगरची राणी झाली होती. भगवान जीऊतवाहनच्या आशीर्वादाने शीलवतीला सात मुलं झाली. परंतु कपुरावतीची सर्व मुले जन्माला येताच मरण पावली.

काही काळानंतर शीलवतीचे सातही पुत्र मोठे झाले. ते सर्व जण राजाच्या दरबारात काम करू लागले. कपूरावतीच्या मनात मत्सर वाढू वाटला. तिने राजाला सांगून सर्व मुलांचे मुंडके छाटायला लावले. तिने सात नवीन ताटात मुंडके त्यामध्ये ठेवले आणि लाल कपड्याने ते झाकून शिलावतीला पाठविले.

हे पाहून भगवान जीऊतवाहनने मातीपासून त्या सात भावांची मुंडके बनविली आणि सर्वांच्या डोक्यावर अमृत शिंपडले. हे सातही तरुण जिवंत होऊन घरी परत आले. राणीने पाठविलेले छाटलेले मुंडके फळ बनले. दुसरीकडे, राणी कपूरावती बुद्धिसेनच्या घरातून सातही मुलांच्या मृत्यूची बातमी ऐकण्यासाठी उत्सुक होती. पण बातमी यायला फार उशीर झाला.  तेव्हा स्वत: कपूरावती तिच्या मोठ्या बहिणीच्या घरी गेली. तिथे सर्वांना जिवंत पाहून तिला धक्का बसला.

हेही वाचा > ह्रदयद्रावक! मोबाईल मिळेना म्हणून भितीपोटी विद्यार्थीनीची आत्महत्या; ऑनलाइन शिक्षणाचा आणखी एक बळी

जेव्हा तिला जाणीव झाली तेव्हा तिने आपल्या बहिणीला सर्व काही सांगितले. आता तिला स्वत:च्या चुकीबद्दल खेद वाटत होता. भगवान जीऊतवाहनच्या कृपेने शीलवतीला तिच्या मागील जन्माच्या गोष्टी आठवल्या. ती कपूरवतीसोबत त्याच पाकड झाडावर गेली आणि तिला सर्व गोष्टी सांगितल्या. कपूरवती मूर्छित होऊन मरण पावली. राजाला ही बातमी कळताच त्याने त्याच ठिकाणी जाऊन पाकराच्या झाडाखाली कापुरावतीचे अंत्यसंस्कार केले.

(Disclaimer - कुठल्याही प्रकारच्या अंधश्रध्देला समर्थन करणे 'सकाळ"चा हेतू नाही. मिळालेली माहिती ही पुजा करणाऱ्या महिलांनी दिली असून पूर्वापार चालत आलेली धारणा आहे.)