नशिक : नांदूरमधमेश्‍वर येथील पक्षी अभयारण्यात दुसरी मासिक पक्षी प्रगणना होऊन नऊ हजार १०३ ‘पाहुणे‘ आल्याची नोंद करण्यात आली आहे. या अभयारण्यात आलेल्या पाहुण्या पक्ष्यांमध्ये हिमालयातील चक्रवाक पक्ष्यासह कॉमन क्रेन नॉर्दन शॉवलर, पिनटेल, गार्गनी, युरेशियन व्हिजन, गडवाल, मार्श हेरिअर, ब्ल्यू चिक बी इंटर यांचा समावेश आहे. शिवाय उघड्या चोचीचा बगळा, जांभळा, बगळा, राखी बगळा, स्पॉट बिल डक, सुनवल, रिव्हीर टर्न, कमळपक्षी, शेकाट्या, जांभळी पाणकोबडी, नदीसुरय आदी स्थानिक स्थलांतरित पक्षी आढळून आले आहेत.

पक्षी प्रगणना संपल्यानंतर पक्षीमित्रांना पक्ष्यांना ‘बर्ड रिंगींग'' कसे करतात याचे प्रात्यक्षिक दाखवण्यात आले. बॉम्बे नॅचरल हिस्ट्री सोसायटीच्या शास्त्रज्ञांनी पक्षी निरीक्षण, ‘बर्ड रिंगींग'', पक्षी स्थलांतरणाबाबत माहिती दिली. चापडगाव, मांजरगाव, खानगावथडी, गोदावरी पात्र, कोठूर, कुरुडगाव, काथरगाव या ठिकाणी झालेल्या पक्षी प्रगणनेत झाडांवरचे दोन हजार १९८ तर, सहा हजार ९०५ पाणपक्षी नोंदवले गेले. सहाय्यक वन्यजीव वनसंरक्षक विक्रम आहिरे आणि वनपरिक्षेत्र अधिकारी शेखर देवकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली पक्षी प्रगणना झाली.

स्थलांतरणासह अधिवासाची माहिती

‘बर्ड रिंगिंग'' हा शब्द ब्रिटन आणि युरोपसह जगाच्या इतर काही भागांमध्ये वापरला जातो. ‘बर्ड बँडिंग'' हा शब्द अमेरिकेत वापरला जातो. ‘बर्ड रिंगिंग’मध्ये एक अल्फा-न्यूमेरिक कोड असलेली लहान धातूची अंगठी जोडली जाते. देशात पक्ष्यांच्या एक हजार २६३ प्रजाती आणि ४७० स्थलांतरीत प्रजाती आहेत. देशात पक्ष्यांचे आगमन होत असताना त्यांचे नेमके ठिकाण आणि उड्डाणाचे मार्ग अद्याप अज्ञात आहेत. त्यामुळे या पक्ष्यांकडून वापरल्या जाणाऱ्या निवासस्थानांची आणि ठिकाणांची जोडणी ओळखण्यासाठी ‘बर्ड रिंगिंग'' उपयुक्त ठरते.

आम्ही देशातील सहा ‘वेट लँड’चा अभ्यास करत असून त्यामध्ये नांदूरमधमेश्वर अभयारण्याचा समावेश आहे. एका उपक्रमात दिवसाला पाच ते वीस पक्ष्यांना ‘बर्ड रिगिंग'' केले जाते. त्याचे दप्तर ठेवले जाते. पुन्हा तो पक्षी दिसल्यानंतर त्याच्या पायातील ‘रिंग''वरील क्रमांकाने त्याची पूर्ण माहिती मिळते.

- ओमकार जोशी, शास्त्रज्ञ, बॉम्बे नॅचरल हिस्ट्री सोसायटी, मुंबई