फार कमी लोकांना माहित आहे की, जगात अशीही एक स्मार्ट वॉच आहे जी १९४७ पासून धोक्याचा इशारा देते. विशेष म्हणजे मागच्या काही वर्षांपासून या घड्याळाची गती वेगाने पुढे जात आहे. याचाच अर्थ आपण आधीपेक्षा आता जास्त वेगात प्रलयाच्या जवळ जात आहोत. आम्ही 'डूम्सडे क्लॉक' विषयी बोलत आहोत. हे एक सांकेतिक घड्याळ आहे.
हे घड्याळ महामारी, परमाणू हमले आणि जलवायू संकटामुळे होणाऱ्या वैश्विक नाशाचे संकेत देते. हे घड्याळ वैश्विक नाशाच्या आधी मानवांना वाचवण्यासाठी शास्त्रज्ञ करत असलेल्या प्रयत्नांमध्ये सर्वात महत्त्वाचे आहे. कारण हेच प्रलयाची वेळ सांगत आहे. डूम्सडे घड्याळ हे जगातील एकमेव घड्याळ आहे ज्याकडे जगाचे लक्ष आहे.
1945 मध्ये, अल्बर्ट आइनस्टाईन आणि शिकागो विद्यापीठाच्या विद्यार्थ्यांसह, काही अणुशास्त्रज्ञांच्या चमूने डूम्सडे क्लॉक बनवला. प्रलयाच्या या घड्याळाचे निर्माण जगाकडे किती वेळ शिल्लक आहे हे सांगता यावे म्हणून करण्यात आले आहे. शास्त्रज्ञांच्या एका पॅनेलद्वारे घड्याळ नियंत्रीत केले जाते, ज्यामध्ये 13 नोबेल पुरस्कार विजेते आहेत. म्हणजे दरवर्षी या घड्याळाची वेळ बदलली जाते.
त्या वर्षी घडलेल्या नैसर्गिक बदलांसोबतच मानवाचे झालेले नुकसान लक्षात घेऊन घड्याळाची वेळ बदलली जाते. जेव्हा ते 1947 मध्ये प्रथम तयार केले गेले तेव्हा, मानवांसाठी एकमात्र धोका अणुहल्ला होता आणि वॉच फक्त या धोक्याची चेतावणी देण्याचे काम करत होते. पण हळूहळू इतर धोके मानवांवर घिरट्या घालू लागले. नैसर्गिक बदलांप्रमाणे, प्रदूषण, उपासमार, हिंसा, एलियन आणि रोबोट यांचा देखील या धोक्यांत समावेश झाला.
डूम्सडे वॉच पहिल्यांदा 1947 मध्ये बनवले गेले होते. त्यानंतर तीन वर्षांत पहिल्यांदाच घड्याळाची वेळ 10 सेकंदांनी कमी करण्यात आली होती. म्हणजे होलोकॉस्टपासून जग आता फक्त 90 सेकंद दूर आहे. पण डूम्सडे वॉचचे 90 सेकंदांचे गणित आपल्या सामान्य घड्याळांपेक्षा वेगळे आहे.
त्यामुळे पुढील 90 सेकंद काळजी करू नका. वास्तविक मध्यरात्रीचे 12 वाजावेत अशा पद्धतीने घड्याळाची रचना करण्यात आली आहे. रात्रीचे 12 वाजले म्हणजे प्रलयाचा दिवस येतो. याचाच अर्थ आपल्याकडे जगण्यासाठी डुम्सडे वॉचमध्ये रात्रीचे 12 वाजण्यापर्यंतचा काळ आहे.
जेव्हा ते पहिल्यांदा 1947 मध्ये बनवले गेले तेव्हा त्याचा वेग सामान्य घड्याळांपेक्षा खूपच कमी होता. मात्र, वेळोवेळी नैसर्गिक आणि मानवी बदलांमुळे वेगही वाढतो. बुलेटिन ऑफ द अॅटोमिक सायंटिस्ट नावाची संस्था या घड्याळावर लक्ष ठेवते. ही संस्था आण्विक हल्ले, जैव-रासायनिक शस्त्रे, सायबर सुरक्षा आणि हवामान बदलांवरही लक्ष ठेवते.
यासोबतच ती जगातील प्रसिद्ध आणि नावाजलेले नेते, उद्योगपती, शेअर बाजार यांच्या चढ-उतारावर लक्ष ठेवते. या दरम्यान, संघटना संभाव्य धोके शोधते आणि नंतर त्याच आधारावर, शास्त्रज्ञ 12 वाजण्यापूर्वी काही सेकंदात डूम्सडे वॉचची वेळ निश्चित करतात. या वेळी जगभरातील सर्व नेते, व्यापारी, संघटना इत्यादींना परिस्थिती सुधारण्यासाठी योजना तयार करण्याचा इशारा दिला जातो.
योजनेवर काम सुरू होताच घड्याळाची वेळ आपोआप मागे जाते आणि मानवाला जगण्यासाठी आणखी थोडा वेळ मिळतो. साधी गोष्ट अशी आहे की ज्या दिवशी डूम्सडे क्लॉकचे काटे 12 वाजवतील त्या दिवशी प्रलय येण्यापासून कोणीही रोखू शकणार नाही. हे घड्याळ 1947 मध्ये झालेल्या विनाशाच्या 7 मिनिटे आधी लावले होते.
पण त्यात आणखी बदल होत गेले. 1991 मध्ये, घड्याळ आपत्तीच्या 17 मिनिटे आधी सेट केले गेले. असे मानले जाते की हे सर्वात सकारात्मक पाऊल होते. पण कोरोना विषाणूचा प्रादुर्भाव, इबोलाचा उद्रेक, सीरियातील हल्ला, अफगाणिस्तानातील सत्तापालट आणि नंतर युक्रेन-रशिया युद्धानंतर ही वेळ सातत्याने कमी होत आहे.
आता 2023 मध्ये इतिहासातील सर्वात कमी वेळ 90 सेकंद ठेवण्यात आला आहे. म्हणजे आता माणसाला जगण्यासाठी ९० सेकंदांपेक्षा कमी वेळ आहे! हे सेकंद आपल्याला येत्या काही दशकांची वेळ देऊ शकतील, परंतु हे निश्चित आहे की जर आत्ताच प्रयत्न केले नाहीत आणि घड्याळाच्या काट्यांना 12 वाजण्यापासून थांबवले नाहीत तर विनाश निश्चित आहे.
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.