Shastra : शास्त्रात सांगितले आहेत झोपण्याचे नियम? कधी, किती वेळ आणि कोणत्या दिशेला झोपायचं जाणून घ्या
Sleeping Shastra : श्वास घेणे, खाणे आणि पाणी पिणे हे जीवनात आवश्यक आहेच. झोपही तितकीच महत्त्वाची आहे. जीवनातील झोपेचे महत्त्व विज्ञान आणि शास्त्रांमध्ये स्पष्ट केले आहे. चुकीच्या वेळी झोपणे, चुकीच्या पद्धतीने झोपणे किंवा तणावामुळे झोप न येणे हे माणसासाठी धोकादायक ठरू शकते, असे शास्त्रासोबतच विज्ञानाचेही मत आहे.
झोपेचे महत्त्व समजावून सांगण्यासाठी दरवर्षी मार्च महिन्याच्या तिसऱ्या शुक्रवारी जागतिक निद्रा दिन म्हणजेच जागतिक झोप दिवस साजरा केला जातो. यावर्षी जागतिक झोपेचा दिवस 17 मार्च 2023 रोजी साजरा करण्यात आला. हिंदू धर्मात आणि हिंदू धर्मग्रंथांमध्ये पूजा-पाठ आणि उपवासासह उठणे, बसणे, खाणे, शौचास इत्यादी तसेच झोपेचे नियम सांगितले आहेत, ज्याचे पालन करून व्यक्तीमध्ये सकारात्मक ऊर्जेचा संचार होतो, चैतन्य येते. आणि आध्यात्मिक प्रगती होते. आज जागतिक निद्रा दिन 2023 च्या निमित्ताने आपण शास्त्रानुसार जाणून घेऊया की एखाद्या व्यक्तीने किती वेळ, कोणत्या दिशेला आणि केव्हा झोपावे.
शास्त्र आणि पुराणानुसार हे झोपेचे नियम आहेत
भविष्य पुराणात असे म्हटले आहे की व्यक्तीने झोपण्यापूर्वी नेहमी हात पाय धुवावेत.
विष्णु पुराणानुसार, कधीही अस्वच्छ किंवा दुसऱ्याच्या पलंगावर झोपू नये. झोपण्यापूर्वी नेहमी पलंग स्वच्छ करा किंवा स्वच्छ चादर पसरवा.
मनुस्मृती नावाच्या ग्रंथानुसार, निर्जन किंवा निर्जल घरात कधीही एकटे झोपू नये. यासोबतच कोणत्याही मंदिरात किंवा स्मशानभूमीत कधीही झोपू नये.
पद्मपुराणानुसार निरोगी शरीर आणि दीर्घायुष्यासाठी ब्रह्म मुहूर्तावर जागरण करावे.
चाणक्याचे धोरण असे सांगते की जे लोक विद्यार्थी, नोकर किंवा द्वारपाल आहेत त्यांनी जास्त झोपू नये.
झोपण्याच्या दिशेबाबत शास्त्रातील नियम
हिंदू धर्मग्रंथानुसार कधीही दरवाजाकडे पाय ठेवून झोपू नये. त्यामुळे सुख-समृद्धी कमी होते.
पद्म पुराणानुसार,
उत्तरे पश्चिमे चैव न स्वपेद्धि कदाचन..
स्वप्रादायु: क्षयं याति ब्रह्महा पुरुषो भवेत.
न कुर्वीत तत: स्वप्रं शस्तं च पूर्व दक्षिणम..
म्हणजे नेहमी पूर्व किंवा दक्षिण दिशेला डोके ठेवून झोपावे. याउलट पश्चिम आणि उत्तरेकडे तोंड करून झोपू नये. उत्तर आणि पश्चिमेकडे डोके ठेवून झोपल्याने रोग वाढतात आणि आयुर्मान कमी होते.
उत्तरे पश्चिमे चैव न स्वपेद्धि कदाचन..
स्वप्रादायु: क्षयं याति ब्रह्महा पुरुषो भवेत.
न कुर्वीत तत: स्वप्रं शस्तं च पूर्व दक्षिणम..
म्हणजे नेहमी पूर्व किंवा दक्षिण दिशेला डोके ठेवून झोपावे. याउलट पश्चिम आणि उत्तरेकडे तोंड करून झोपू नये. उत्तर आणि पश्चिमेकडे डोके ठेवून झोपल्याने रोग वाढतात आणि आयुर्मान कमी होते.
आचार्मयुख यांच्या मते,
स्वगे प्रचिरा: सुप्यच्छ्वाशुरे दक्षिणाशिरा:।
प्रत्यक्चिरा: प्रवासे तू नोदक्षुपयातकदाचन।।
याचा अर्थ असा की जर तुम्ही तुमच्या घरी झोपत असाल तर डोके पूर्व दिशेला असावे. जर तुम्ही तुमच्या सासरच्या घरी झोपत असाल तर डोके दक्षिण दिशेला असले पाहिजे आणि जर तुम्ही विदेशात प्रवास करत असाल किंवा झोपत असाल तर डोके पश्चिम दिशेला असावे.
झोपण्याची योग्य वेळ
संध्याकाळ आणि विशेषत: संधिप्रकाशात कधीही झोपू नये असे शास्त्रात सांगितले आहे. यामुळे घरातील सुख-समृद्धी आणि व्यक्तीचे वय कमी होते.
शास्त्रानुसार रात्रीच्या पूर्वार्धात झोपायला जावे आणि ब्रह्म मुहूर्तावर उठून संध्यावंदन करावे.
मात्र, आधुनिक काळात आणि जीवनशैलीत हे शक्य नसले तरी लवकर झोपण्याचा आणि लवकर उठण्याचा प्रयत्न करा.
दिवसाच्या दुसऱ्या प्रहारला मध्यह्न म्हणतात जे सकाळी 9 ते दुपारी 12 वाजेपर्यंत असते. यावेळी चुकूनही झोपू नये. (Sleep)
चांगल्या झोपेसाठी मंत्र
वाराणस्य दक्षिणे तु कुक्कुटो नाम वै द्विज: ।
तस्य स्मरणमात्रें दुःस्वप्नः सुखदो भवेत् ।
या देवी सर्वभूतेषु निद्रा-रुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥
अच्युतानंत गोविंद नावाचा वेष.
नाश्यन्ति सकलाः रोगः सत्य सत्य वदम्यहम् । (Health News)
