देशात सामाजिक, आर्थिक अन् राजनैतिक बदल झालेत त्यात या महिलांचा वाटा मोठा होता. या महिलांनी घरी आणि बाहेर अशा दोन्ही ठिकाणी महत्वाची भूमिका पार पाडली. ईशान्य भारतातही महिलांचा आंदोलनातला वाटा मोठा होता.
आज आम्ही अशाच काही ईशान्य भारतातल्या या ५ महत्वपूर्ण महिलांविषयी सांगणार आहोत. ज्यांनी आपल्या भागातील विषमता दूर करण्यासाठी प्रयत्न केले आहेत.
आसामची सामाजिक कार्यकर्ता मीना अग्रवाल यांनी महिलांच्या अधिकारासाठी काम केले आहे. बराच काळ त्या तेजपूर महिला समितीशी जोडलेल्या होत्या. आसाममधून पर्दा प्रथा हटवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावणाऱ्या चंद्रप्रभा सैकियानी यांच्याकडून प्रेरणा घेऊन त्यांनी आयुष्यभर महिलांच्या हक्कांसाठी काम केले.
मीना अग्रवाल १९५० च्या दशकात तेजपूर जिल्हा समाज कल्याण मंडळाच्या अध्यक्षा बनल्या. ग्रामीण महिलांसाठी त्यांनी अनेक उल्लेखनीय कामे केली. तिने तिबेटी निर्वासितांचे स्वागत करण्यासाठी महिलांना संघटित केले.
१९६२ मध्ये, त्यांच्या टीमने चिनी आक्रमणाविरुद्ध राष्ट्रीय संरक्षण निधीसाठी पैसे उभे केले. मुस्लीम महिलांच्या हक्कांसाठीही त्या बोलल्या आणि तिहेरी तलाक, हुंडा आणि अकार्यक्षम पालनपोषणाच्या विरोधात उभी राहिली. त्यांनी स्त्रियांच्या, विशेषतः ग्रामीण स्त्रियांच्या शिक्षणाचा मोठ्या प्रमाणावर पुरस्कार केला. त्यांचे निधन २४ जुलै २०१४ मध्ये झाले.
सिल्वरीइन स्वेर या मेघालयातल्या सामाजिक कार्यकर्त्या होत्या. त्यांचा जन्म शिलांगच्या खासी समुदायात झाला. गर्ल्स गाईड चळवळीच्या ट्रेनर आणि सल्लागार बनलेल्या त्या पहिल्या महिला होत्या. दुसऱ्या महायुद्धात ब्रिटिश सरकारने त्यांची सहाय्यक शिधावाटप नियंत्रक म्हणून नियुक्ती केली. त्यांचे शैक्षणिक क्षेत्रातील योगदान मोठे आहे. ती सुरुवातीला चांगलांग तिरप येथील शिक्षक प्रशिक्षण संस्थेची सदस्य होती आणि नंतर प्राचार्य म्हणून काम केले. स्वेर यांनी स्कॉटिश चर्च कॉलेज, कोलकाता येथे शिक्षण घेतले.
सिल्व्हरिन स्वियर १९६८ मध्ये निवृत्त झाले. तिने अरुणाचल प्रदेशमध्ये १५ वर्षे मुख्य सामाजिक शिक्षण संघटक म्हणून काम केले. निवृत्तीनंतरही त्यांचे सामाजिक क्षेत्रातील काम थांबले नाही. त्या विविध महिला संघटनांशी संबंधित होत्या. त्या राज्य समाज कल्याण सल्लागार मंडळाच्या अध्यक्षाही होत्या. त्यांनी मेघालयातील आदिवासी महिलांसाठी खूप काम केले. सामाजिक कार्यात त्यांच्या प्रदीर्घ योगदानानंतर १ फेब्रुवारी २०१४ रोजी वयाच्या १०३ व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.
चंद्रप्रभा सैकियानी यांनी आसाममधील पर्दा व्यवस्था हटवण्यात योगदान दिले. वयाच्या १३ व्या वर्षी त्यांनी प्राथमिक शाळा उघडली. तसेच १९२६ मध्ये आसाम प्रदेशिक महिला समितीची स्थापना केली. लहानपणापासूनच त्या महिला आणि मुलींच्या शिक्षणासाठी उभ्या राहिल्या. सन १९१८ मध्ये आसाम विद्यार्थी संघातर्फे आसाम अधिवेशन चालवले जात होते. त्यादरम्यान चंद्रप्रभा सैकियानी यांनी अफूच्या सेवनाच्या दुष्परिणामांबद्दल बोलून त्यावर बंदी घालण्याची मागणी केली.
जातीभेदाच्या त्या नेहमीच विरोधात होत्या. त्यांनी धार्मिक स्थळे आणि कर्मकांडांमध्ये महिलांच्या प्रवेशाचा पुरस्कार केला. त्या असहकार चळवळीचाही एक भाग बनल्या आणि भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात भाग घेतला. १९२५ मध्ये त्यांनी आसाम साहित्य सभेच्या नौगाव अधिवेशनात लैंगिक समानता आणि न्याय या विषयावर भाषण दिले.
चंद्रप्रभा यांनी महिला आणि पुरुषांना बॅरिकेडमध्ये ठेवण्यास विरोध केला. १९२६ मध्ये आसाम प्रदेशिक महिला समितीची स्थापना करून, तिने बालविवाहासारख्या पितृसत्ताक दडपशाहीविरुद्ध आपला राग व्यक्त केला आणि महिलांच्या शिक्षण आणि स्वयंरोजगाराला पाठिंबा दिला.
१६ मार्च १९७२ मध्ये चंद्रप्रभा सैकियानी यांचे निधन झाले. त्यांच्या कार्यासाठी त्यांना पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.
ईशान्य भारतातील कनकलता बरुआ या भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीत सहभागी झालेल्या आसामी नेत्यांपैकी एक होत्या. त्यांनी भारत छोडो आंदोलनात भाग घेतला. बरुआ यांनी ब्रिटिशांविरुद्ध निर्भयपणे लढा दिला. त्यांनी गोहपूर पोलीस ठाण्यात ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध स्वातंत्र्य लढ्यात भाग घेतला होता.
बरुआ यांनी तिरंगा फडकवण्यासाठी महिलांच्या मिरवणुकीचे नेतृत्व केले होते, ज्याला पोलीस स्टेशनवर भारतीय ध्वज फडकवायचा होता. कनकलता बरुआ भारतीय ध्वज घेऊन पोलीस ठाण्याच्या दिशेने निघाल्या. ती पोलिस ठाण्याच्या दिशेने जात असताना पोलिसांनी जमावावर गोळीबार केला, त्यात तिचा मृत्यू झाला.
प्रतिष्ठित आणि रुढीवादी डोलखरिया बरुआ कुटुंबातील, कनकलता यांचे वयाच्या १७ व्या वर्षी निधन झाले. वयाच्या ५ व्या वर्षी अनाथ झाल्यामुळे तिला लहानपणापासूनच कठीण प्रसंगांचा सामना करावा लागला. पण असे असूनही त्यांनी आपल्या भावंडांची आणि घरची काळजी घेतली. मरणोत्तर त्यांना 'शहीद' आणि 'वीरबाला' ही पदवी देण्यात आली.
ईशान्य भारतातील जॉयमोती ही एक अहोम राजकुमारी होती आणि नंतर ती राजा गदाधर (गदापानी/सुपात्फा) सिंहची राणी बनली. तिच्या राज्यासाठी आणि तिच्या पतीसाठी तिने दिलेले आत्मबलिदान आसाममध्ये प्रसिद्ध आहे. भ्रष्टाचार, दडपशाही आणि अकार्यक्षम प्रशासनापासून मुक्त राज्य स्थापन करण्यासाठी त्यांनी लोरा रोजा (सुलिकफा) यांच्या हस्ते आपल्या प्राणांची आहुती दिली.
जेव्हा लोरा राजा आणि त्याचे सैनिक जॉयमतीच्या पतीला पकडण्यासाठी आले तेव्हा तिचा नवरा पळून जाण्यात यशस्वी झाला पण जॉयमतीला ओलीस ठेवण्यात आले. आसाममधील शिवसागर जिल्ह्यातील जरेंग पत्थर येथे काटेरी झाडाला बांधून त्याचा सतत अमानुष शारीरिक छळ करण्यात आला. अत्याचार होत असतानाही जॉयमोथीने पतीचा ठावठिकाणा उघड केला नाही.
तिने शेवटच्या श्वासापर्यंत आपल्या पती आणि राज्याचे रक्षण करण्याचा प्रयत्न केला आणि म्हणूनच तिला सतीची पदवी देण्यात आली. त्याने आपले राज्य आणि प्रजेला सुलिकफाच्या जुलमीपासून वाचवण्याचा प्रयत्न केला. या कृत्यानंतर, ती लवकरच शौर्याचे प्रतीक बनली. तिचा निःस्वार्थ त्याग, देशभक्ती, धैर्य आणि सत्यता यामुळे तिला ईशान्य भारतासह आसामी इतिहासातील नायिका ही पदवी मिळाली. आसाममध्ये दरवर्षी २७ मार्च रोजी सती जॉयमोती दिवस (सतीचा स्मरण दिन) साजरा केला जातो.
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.