ऑप्टिकल इल्युजन म्हणजे एखाद्या वस्तूचे किंवा चित्राचे असे चित्रण ज्याकडे भिन्न दृष्टीकोनातून पाहिले तर त्याची भिन्न स्वरूपे दिसतात. भौतिक, शारीरिक आणि संज्ञानात्मक यांसारखे अनेक प्रकारचे ऑप्टिकल इल्युजन आहेत.हे ऑप्टिकल इल्युजन मनोविश्लेषणाच्या क्षेत्राचा देखील एक भाग आहेत कारण ते तुमच्या व्यक्तिमत्त्वाच्या वैशिष्ट्यांवर काही प्रकाश टाकतात. एक सामान्य मानवी मेंदू प्रत्येक दृष्टिकोनातून भिन्न धारणा बनवून वस्तू किंवा प्रतिमा वेगळ्या पद्धतीने पाहू शकतो. असेच एक उदाहरण म्हणजे फिरणाऱ्या सापांचं ऑप्टिकल इल्युजन. 2003 मध्ये प्राध्यापक अकियोशी किटाओका यांनी विकसित केलेले हे ऑप्टिकल इल्युजन आहे.

फिरणाऱ्या सापांचं व्हिज्युअल ऑप्टिकल इल्युजन

वरील फोटो हा प्राध्यापक अकियोशी किटाओका यांनी 2003 मध्ये फिरणारे साप नावानं ऑप्टिकल इल्युजन म्हणून विकसित केला होता. यात साप हे वेगवेगळ्या रंगांमध्ये गुंडाळलेल्या अवस्थेत दाखवण्यात आले आहेत. हा फोटो स्थिर असला तरी साप मात्र वर्तुळात फिरताना दिसतात. प्रत्यक्षात संपूर्ण प्रतिमा स्थिर आहे. पण सापांच्या फिरणाची गती ही डोळ्यांच्या हालचालींच्या वारंवारतेवर अवलंबून असते.

दृष्टी शास्त्रज्ञांनी या प्रतिमेचा दीर्घकाळ अभ्यास केला आहे आणि यावर त्यांचे विचार शेयर केले आहेत.19व्या शतकातील प्रख्यात वैद्य आणि शास्त्रज्ञ हर्मन फॉन हेल्महोल्ट्झ यांनी म्हटले आहे की, "फक्त तीच प्रकरणे आहेत जी वास्तविकतेला अनुसरून नसतात जी प्रक्रियांचे नियम शोधण्यासाठी विशेषतः बोधप्रद असतात ज्याद्वारे सामान्य धारणा उद्भवते. "बॅकस आणि इपेक ओरुक (प्राध्यापक), रोटेटिंग स्नेक्सच्या इल्युजनने मोहित झाले. या जोडीने प्रयोगांची मालिका आयोजित केली ज्याची पराकाष्ठा जर्नल ऑफ व्हिजनमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका पेपरमध्ये झाली. हा पेपर स्पष्ट करतो की, व्हिज्युअल आकलनाच्या मूलभूत पैलूंमुळे गतीची विसंगत धारणा कशी निर्माण होते. जर्नलने म्हटले आहे की, "रोटेटिंग स्नेक्स बद्दल लक्षात येण्यासारखी पहिली गोष्ट म्हणजे आपण प्रतिमेच्या फक्त एका भागाकडे टक लावून पाहिल्यास गती थांबते. दुसरीकडे, आपण आजूबाजूला पाहत राहिल्यास ते चालूच राहते. त्यामुळे डोळ्यांच्या हालचाली महत्त्वाच्या आहेत. तथापि, भ्रामक हालचाल प्रत्यक्षात तुमच्या डोळयातील पडद्यावरील प्रतिमेच्या हालचालीमुळे उद्भवत नाही. त्याऐवजी, प्रतिमा वेळोवेळी डोळयातील पडद्यावर वेगवेगळ्या स्थानांवर असते हे महत्त्वाचे आहे. खरं तर, नजर प्रतिमेवरून हलवायला वेळ नसला तरीही फिरणाऱ्या सापांची थोडक्यात चमकलेली प्रतिमा वेड्यासारखे फिरताना दिसते."

जर्नल पुढे सांगते की, “लक्षात घ्या की इमेजमधील कोणतीही डिस्क नेहमी त्याच दिशेने फिरते. किटाओका ज्याने हे इल्युजन तयार केले आहे, त्यात घड्याळाच्या दिशेने आणि घड्याळाच्या उलट दिशेने फिरणारी दोन्ही डिस्क समाविष्ट केली आहेत. परंतु बारकाईने पाहिल्यास आपल्या लक्षात येईल की प्रतिमेतील प्रत्येक डिस्क स्वतःच्या फिरण्याचा वेग ठरवत आहे. हे इल्युजन रंगांच्या या क्रमाने प्रगती करतात: काळा, निळा, पांढरा, पिवळा.

आपला मेंदू कसे कार्य करतो, याबद्दल ऑप्टिकल इल्युजन नेहमी काही आकर्षक अंतर्दृष्टी देत असतात. रंग, प्रकाश आणि नमुने यांचे विशिष्ट संयोजन आपल्या मेंदूला असे काहीतरी दृष्यदृष्ट्या समजण्यास फसवू शकतात जे प्रत्यक्षतात तसे नसतात. तुम्हाला या ऑप्टिकल इल्युजनमध्ये फिरणारे साप दिसले का? तुम्हीच आता ते आम्हाला सांगा.