मुंबई : वृद्धत्व हा जीवनाचा नैसर्गिक भाग आहे आणि त्यासोबत अनेक बदल होतात, काही चांगले आणि काही वाईट. त्या बदलांमध्ये, हार्मोनल बदल नैसर्गिकरित्या होतात. वयानुसार केवळ महिलांनाच हार्मोनल बदल होत नाहीत, तर डॉक्टरांना असे आढळून आले आहे की पुरुषांनाही वयानुसार यापैकी काही लक्षणे जाणवतात याला 'अँड्रोपॉज' म्हणतात.

डॉ. हरिता मॅनेम, फर्टिलिटी कन्सल्टंट नोव्हा, IVF फर्टिलिटी यांच्या मते, एंड्रोपॉजची लक्षणे लैंगिक समाधान कमी होणे किंवा वयानुसार टेस्टोस्टेरॉनच्या कमी पातळीसह आरोग्य कमी झाल्याची भावना यांच्याशी संबंधित सिंड्रोम म्हणून परिभाषित केली आहेत. तथापि, स्त्रियांमध्ये रजोनिवृत्तीच्या तुलनेत ते पूर्णपणे भिन्न आहे. पुरुषांच्या एंड्रोपॉज आणि स्त्रियांच्या रजोनिवृत्तीमध्ये बरेच फरक आहेत.

टेस्टोस्टेरॉनच्या कमी पातळीमुळे 50 वर्षांच्या वयाच्या सुमारे 30% पुरुषांना ही लक्षणे जाणवतात. रजोनिवृत्तीमुळे स्त्रियांमध्ये ओव्हुलेशन मागे घेण्यास कारणीभूत ठरते, तर पुरुषांमध्ये ते थोड्या काळासाठी होते. तथापि, टेस्टोस्टेरॉनची पातळी आणि हार्मोन उत्पादनाची पातळी हळूहळू कमी होते आणि कालांतराने वाढते.

एंड्रोपॉज रजोनिवृत्तीपेक्षा वेगळे कसे आहे ?

यामध्ये प्रजनन अवयव पूर्णपणे नष्ट होत नाहीत. यानंतरही पुरुष शुक्राणू तयार करतात. हे एक सामान्य सत्य आहे की रजोनिवृत्ती हा सामान्यतः स्त्रियांच्या जैविक घड्याळाचा शेवट मानला जातो. जरी एंड्रोपॉजमुळे नपुंसकत्व किंवा इरेक्टाइल डिसफंक्शन होतो असे मानले जात असले तरी, सत्य हे आहे की एंड्रोपॉजमुळे एखाद्या व्यक्तीची पुनरुत्पादन करण्याची क्षमता बिघडत नाही.

टेस्टोस्टेरॉन म्हणजे काय ?

हे पुरुषांच्या अंडकोषांमध्ये तयार होणारे हार्मोन आहे. हे तुमची लैंगिकता वाढवण्यापेक्षा बरेच काही करते. हे तारुण्य, मानसिक आणि शारीरिक ऊर्जा, स्नायूंच्या वस्तुमानाची देखभाल, प्रतिसाद सोडणे आणि इतर प्रमुख जैवरासायनिक वैशिष्ट्यांमधील बदलांचे पालनपोषण करते. एकदा वयाची ३० वर्षे पूर्ण झाल्यावर, टेस्टोस्टेरॉनची पातळी दरवर्षी सुमारे १% ने कमी होते.

कमी टेस्टोस्टेरॉनचे कारण

५० वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या पुरुषांमध्ये टेस्टोस्टेरॉनचे उत्पादन कमी होणे हे पुरुष रजोनिवृत्तीचे वैशिष्ट्य आहे. वृषणात तयार होणारे लैंगिक वैशिष्ट्यांचे वाढ करणारे संप्रेरक पातळी घटते आणि लठ्ठपणा, मधुमेह, मूत्रपिंड रोग, एचआयव्ही, तीव्र भावनिक ताण यांसारख्या जुनाट आजारांशी संबंधित असतात.

एंड्रोपॉजची लक्षणे

1. शरीरातील चरबी जमा होणे

2. लैंगिक बिघडलेले कार्य

3. कमी कामवासना (कमी सेक्स ड्राइव्ह)

4. निद्रानाश किंवा झोपेच्या पद्धतींमध्ये व्यत्यय

5. त्वचा पातळ होणे

6. त्वचा कोरडी होणे

7. चिडचिड आणि मूड स्विंग्स

8. नैराश्य

9. अपुरी ऊर्जा

10. हीट फ्लॅश

11. स्नायूंच्या वस्तुमानात घट

12. एकाग्रता क्षमता कमी

13. हायपरहाइड्रोसिस (अति घाम येणे)

एंड्रोपॉजच्या लक्षणांकडे दुर्लक्ष करू नका

यापैकी एक किंवा अधिक लक्षणे कमी सीरम टेस्टोस्टेरॉन पातळीशी संबंधित असावीत. हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे की एंड्रोपॉजची लक्षणे प्रत्येक व्यक्तीनुसार बदलतात. यामुळे अनेक वेळा उपचार केले जात नाहीत. एंड्रोजनची कमतरता आणि ऑस्टिओपोरोसिस, चयापचय विकार आणि लैंगिक जीवन यांच्यातील दुवा लक्षात घेता टेस्टोस्टेरॉन हे अत्यंत महत्वाचे आणि आश्वासक आहे.

एंड्रोपॉज उपचार

रक्तातील टेस्टोस्टेरॉन बदलणे हा एंड्रोपॉजमधून जात असलेल्या पुरुषांमध्ये सर्वात सामान्य उपचार आहे. टेस्टोस्टेरॉन त्वचेचे पॅच, कॅप्सूल, जेल आणि इंजेक्शन्स यासारख्या अनेक स्वरूपात उपलब्ध आहे.

तुमच्यासाठी कोणता उपचार सर्वोत्तम आहे हे ठरविण्यात तुमचे डॉक्टर तुम्हाला मदत करतील आणि निर्णय घेताना तुमची जीवनशैली विचारात घेईल. हे उपचार सुरू करण्यासाठी काही विरोधाभास लक्षात घेऊन, ते नेहमी डॉक्टरांच्या देखरेखीखाली केले पाहिजे. हे उपचार लक्षणांपासून मुक्त होऊ शकतात आणि बऱ्याच बाबतीत जीवनाची गुणवत्ता सुधारू शकतात.

सूचना : हा लेख फक्त सामान्य माहितीसाठी आहे. हे कोणत्याही प्रकारे कोणत्याही औषधाचा किंवा उपचारांचा पर्याय असू शकत नाही. अधिक तपशीलांसाठी नेहमी आपल्या डॉक्टरांशी संपर्क साधा.