World No-Tobacco Day 2024: धूम्रपान व तंबाखू सेवनामुळे होणारे आजार आणि मृत्यू ही जगभर असलेली गंभीर समस्या आहे. याची दखल घेत जागतिक आरोग्य संघटनेने (वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन) दरवर्षी ३१ मे हा जागतिक तंबाखूविरोधी दिवस म्हणून घोषित केला आहे. प्रत्येक वर्षी तंबाखू वापराच्या एका विषयावर लक्ष वेधले जाते. तंबाखू उद्योग हे नवनवीन उपक्रम राबवून जास्तीत-जास्त मुलांना आणि युवा पिढीला आकर्षित करण्याचा प्रयत्न करीत असते. या विषयावर लक्ष वेधण्यासाठी यावर्षीची थीम आहे ‘तंबाखू उद्योगाच्या हस्तक्षेपापासून मुलांचे संरक्षण’. त्या अनुषंगाने हा लेख!

बल अडल्ट टोबॅको सर्व्हे २ नुसार भारतात संपूर्ण लोकसंख्येपैकी २८.६ टक्के लोक तंबाखूचे सेवन करतात. महाराष्ट्रामध्ये संपूर्ण लोकसंख्येपैकी २६.६ टक्के लोक तंबाखू सेवन करतात. भारतात तंबाखूचे सेवन हे मुले वयाच्या सतराव्या वर्षीच सुरू करीत आहेत. जागतिक आरोग्य संघटनेनुसार, प्रत्येकवर्षी आठ दशलक्ष मृत्यू हे तंबाखूचे सेवन केल्यामुळे होतात.

तंबाखूचा वापर कसा करतात?

तंबाखूचे सेवन दोन स्वरूपात केले जाते. त्यातील पहिला प्रकार म्हणजे धुरासह तंबाखू पदार्थ. उदाहरण : सिगारेट, हुक्का, बिडी. दुसरा प्रकार म्हणजे धूरविरहित तंबाखू पदार्थ. यामध्ये गुटखा, मिश्री, खैनी यांचा समावेश आहे. हे दोन्ही प्रकारचे तंबाखूसेवन आरोग्यासाठी हानिकारक आहे.

तंबाखू नियंत्रण कायदे

सरकारने देशात तंबाखू नियंत्रणासाठी विविध उपक्रम हाती घेतले आहेत. राष्ट्रीय तंबाखू नियंत्रण कार्यक्रम, सिगारेट आणि इतर तंबाखू उत्पादने अधिनियम (कोटपा, २००३), सिगारेट आणि इतर तंबाखू उत्पादने अधिनियमाचे (२००३) काही महत्त्वपूर्ण कलमे पुढीलप्रमाणे आहेत. कलम ४: सार्वजनिक ठिकाणी धूम्रपानास प्रतिबंध. कलम ५: सिगारेट किंवा इतर तंबाखू उत्पादनांच्या जाहिरातींवर प्रतिबंध. कलम ६ (क): अठरा वर्षांपेक्षा कमी वयाची असेल, अशा कोणत्याही व्यक्तीला आणि (ख) कोणत्याही शैक्षणिक संस्थेच्या सभोवताली शंभर यार्ड त्रिज्येच्या आत येणाऱ्या क्षेत्रात सिगारेट किंवा कोणतीही इतर तंबाखू उत्पादन विकणार नाही किंवा विकण्यास परवानगी देणार नाही. कलम ७: सिगारेट व इतर तंबाखू उत्पादने यांच्या व्यापार व वाणिज्य व्यवहार आणि त्यांचे उत्पादन, पुरवठा व वितरण यावर निर्बंध आहेत.

(लेखिका तंबाखू नियंत्रण कार्यक्रमाच्या राज्य प्रकल्प अधिकारी आहेत)

आरोग्यावर होणारा परिणाम

तंबाखूच्या वापरामुळे फुप्फुसाचा कर्करोग, दीर्घकालीन ब्रोन्कायटिस, एमेम्सीसेमा, हृदयविकार, इतर कर्करोग, ल्युकेमिया, मोतीबिंदू, टाइप-२ मधुमेह, न्यूमोनिया होण्याची शक्यता असते. सिगारेट/तंबाखूचे सेवन करणाऱ्या गरोदर स्त्रियांमध्ये गर्भपात, अकाली अर्भक मृत्यू, कमी वजन असलेले बाळ असे धोके वाढतात. धूम्रपान करणाऱ्या व्यक्तीच्या जवळ असणारे लोक दुय्यम धुराच्या संपर्कात येतात.

यामुळे खोकला, कफ, फुप्फुसाची कार्यक्षमता कमी होणे, न्यूमोनिया, ब्रोन्कायटिस, फुप्फुसाचा कर्करोग, हृदयरोग यांसारखे आजार होऊ शकतात. तंबाखू आपल्या त्वचेवरही परिणाम करू शकते. मुळात, हे आपल्या त्वचेला कोरडे करते. अकाली सुरकुत्या, वयाचे डाग आणि भेगा वाढवते.

तंबाखूमधील निकोटिन सहजपणे रक्तात शोषले जाते. रक्तात प्रवेश केल्यावर निकोटिन लगेच अधिवृक्क ग्रंथींना एपिनेफ्रिन (आँड्रेनालाइन) हे संप्रेरक सोडण्यास उत्तेजित करते. एपिनेफ्रिन मध्यवर्ती मज्जासंस्थेला उत्तेजित करते आणि रक्तदाब, श्वासोच्छ्वास आणि हृदयाचे ठोके वाढवते. कोकेन आणि हेरॉइनसारख्या औषधांप्रमाणे, निकोटिन मेंदूचे सर्किट सक्रिय करते आणि रासायनिक दूत डोपामाइनची पातळी वाढवते. डोपामाइनमुळे मेंदूला काही क्षणांसाठी चांगला भ्रम होतो आणि याच कारणामुळे तंबाखूचे व्यसन लागते.